Bà không chỉ là một đầu bếp tài hoa, mà còn là biểu tượng của văn hóa ẩm thực cung đình Huế, người suốt hơn sáu thập kỷ miệt mài gìn giữ và quảng bá tinh hoa ẩm thực cố đô ra khắp thế giới.
Bà Tôn Nữ Thị Hà (sinh năm 1943) là dòng dõi vua chúa nhà Nguyễn, được nuôi dưỡng trong môi trường gia đình hoàng tộc nền nã, nghiêm trang. Ngay từ thuở nhỏ, bà đã được người cô ruột (là phu nhân của một vị quan Thượng thư triều Nguyễn) truyền dạy những kỹ thuật tinh tế, bí quyết độc đáo của ẩm thực cung đình.
Điều đặc biệt làm nên sự khác biệt của Mệ Hà là sự nghiệp đa tài của bà. Năm 2004, bà được tổ chức Kỷ lục Guinness Việt Nam vinh danh là "Người làm nhiều nghề nhất" với 16 nghề khác nhau, bao gồm nấu ăn, trồng cây cảnh, ngành y, nhiếp ảnh, vẽ chân dung, phiên dịch, pha chế rượu... Trong đó, nghề Y (chuyên viên dinh dưỡng tại Bệnh viện Trung ương Huế) là công việc gắn bó lâu dài nhất (35 năm), kiến thức dinh dưỡng này sau đó đã bổ trợ đắc lực cho sự nghiệp ẩm thực của bà.
Năm 1993, trong một bữa tiệc nhỏ, một vị Đại sứ người Ý đã bị cuốn hút bởi hương vị đặc biệt trong bữa ăn do bà Hà chế biến. Chính ông đã khuyên bà nên mở một nhà hàng để quảng bá ẩm thực cung đình Huế ra thế giới.
Đó là bước ngoặt định mệnh, đưa bà đến với Tịnh Gia Viên – không chỉ là nhà hàng mà là một không gian văn hóa sống.
Tại đây, nghệ thuật ẩm thực hòa quyện cùng nghệ thuật cây cảnh (bonsai), tạo nên một tổng thể thanh tịnh và tao nhã, khiến du khách cảm nhận được cả “vị” và “tâm hồn” của Huế. Nhờ sự độc đáo ấy, Tịnh Gia Viên đã được trao tặng “Cúp vàng Du lịch Xanh Việt Nam”, trở thành một trong những điểm đến văn hóa đặc sắc của cố đô.
Ẩm thực cung đình qua đôi tay Mệ Hà là sự kết hợp hoàn hảo giữa hương vị và nghệ thuật trình bày. Bà nổi tiếng với việc tạo hình các món ăn thành những tác phẩm sống động mang ý nghĩa cao quý như Nem công, Chả phượng hoàng múa, Voi ra trận, và đặc biệt là tác phẩm "Phượng Hoàng Vũ" đã được công nhận Kỷ lục châu Á vào năm 2012. Bà luôn nhấn mạnh quy tắc nêm gia vị tối thiểu 3-4 lần để đảm bảo món ăn vừa vặn, giữ được độ tươi nguyên.
Với hơn 60 năm gắn bó với nghề, nghệ nhân Tôn Nữ Thị Hà đã trở thành một đại sứ văn hóa ẩm thực không mệt mỏi. Bà đã mang hương vị cố đô đến giảng dạy và trình diễn tại 15-17 quốc gia trên thế giới, từ các nước châu Á đến châu Âu như Pháp, Tây Ban Nha, và Hoa Kỳ.
Bà từng được mời làm Chủ tịch Ban giám khảo chấm thi ẩm thực tại Tây Ban Nha và giảng dạy tại các trường đại học du lịch ở nước ngoài.
Nữ nghệ nhân cũng là một nhà nghiên cứu, tác giả của hơn 20 đầu sách dạy nấu ăn về ẩm thực Huế và Việt Nam, được nhiều trường đại học tại Nhật Bản, Trung Quốc sử dụng làm tài liệu giảng dạy. Hiện nay, dù đã ở tuổi "xưa nay hiếm," Mệ Hà vẫn đang dồn tâm huyết thực hiện công trình cuối đời là cuốn sách về hơn 200-350 thực đơn làm từ ớt với tên gọi "Ớt Việt Nam và thế giới."
Bà đúc kết triết lý nghề nghiệp của mình: "Tất cả các nghề đều cần có tình, có hồn," và khẳng định ẩm thực chính là "sức mạnh văn hóa" của một dân tộc. Ngọn lửa đam mê của bà đang được người con gái đầu là nghệ nhân ưu tú Phan Tôn Gia Hiền tiếp nối, đảm bảo cho tinh hoa ẩm thực cung đình Huế tiếp tục được lưu truyền và tỏa sáng.
