Lẩn khuất trong những con hẻm nhỏ Đà Lạt, những quán bánh căn luôn ấm áp bởi ánh lửa hồng bập bùng từ bếp đất nung truyền thống – nơi những chiếc khuôn tròn bằng đất được đặt lên than hồng, tỏa ra một mùi hương thơm ngậy của bột gạo hòa quyện cùng trứng, hành và chút mỡ hành phi. Ở Đà Lạt, bánh căn được chế biến một cách riêng biệt – vẫn là bột gạo được xay nhuyễn, đổ vào khuôn, nhưng có thể kết hợp với trứng gà, trứng cút, hải sản như mực, tôm hoặc thậm chí là thịt bò bằm. Người Đà Lạt khéo léo đậy nắp từng khuôn bánh, để lửa cháy riu riu cho đến khi phần vỏ dưới vàng ươm, giòn rụm, còn mặt trên vẫn mềm và giữ được độ ngậy. Bánh chín, được gắp ra từng cặp, nóng hổi và thơm lừng mùi khói bếp.
Điều làm tôi ấn tượng sâu sắc không chỉ là hương vị mà còn là cảm giác ấm áp khi ngồi quây quần bên bếp lửa, nhìn cô chủ quán nhẹ nhàng xoay từng chiếc bánh, hỏi thăm khách bằng giọng Đà Lạt nhẹ như khói sương: “Ăn cay được không? Trứng gà hay trứng cút? Có muốn thêm mắm nêm hay xíu mại không con?”. Những câu hỏi nhỏ bé ấy như khiến lòng người ấm lại trong tiết trời lành lạnh đặc trưng của cao nguyên. Với nhiều người, bánh căn là món ăn sáng. Nhưng với tôi, đó là một khúc đồng dao của ký ức – nơi tôi nhìn thấy tuổi thơ của mình qua từng chiếc bánh nóng hổi, qua sự giản dị mà chân thành của người Đà Lạt. Một món ăn làm từ những nguyên liệu đơn sơ nhưng lại hội tụ tinh thần đón khách nồng hậu, sự chỉn chu trong từng chi tiết nhỏ, như chính tính cách của người dân phố núi.
Nếu như bánh căn là phần thể xác, thì nước chấm chính là linh hồn khiến món ăn này trở nên trọn vẹn. Người Đà Lạt thường ăn bánh căn với nước mắm pha chua ngọt, kèm thêm mỡ hành, tóp mỡ và đu đủ ngâm. Nhưng điểm đặc biệt là có những quán phục vụ thêm nước chấm xíu mại – một loại nước dùng nóng với viên xíu mại thịt heo đậm đà, hành ngò xanh mướt và vị cay ấm. Khi ăn, thực khách có thể thả cả cặp bánh căn vào bát xíu mại, để bánh thấm vị, mềm hơn, và mang đến một trải nghiệm hoàn toàn khác biệt. Nước chấm không đơn thuần là nước chấm – nó là sự biến tấu tài tình của ẩm thực Đà Lạt. Tùy vào từng quán, từng gia đình mà nước chấm sẽ mang vị riêng, có nơi ngọt thanh, có nơi đậm đà, có nơi thêm tương ớt cay nồng khiến thực khách xuýt xoa. Nhưng dù khác biệt, tất cả đều mang một điểm chung – đó là sự dung dị, ấm áp, và làm người ta nhớ mãi.
Ăn bánh căn ở Đà Lạt không đơn thuần là để lấp đầy chiếc bụng đói, mà còn là một hành trình cảm nhận những giá trị văn hóa sâu lắng. Ẩm thực nơi đây không cầu kỳ, không kiểu cách, mà luôn gắn với bếp lửa, với tiếng nói cười thân mật, với làn khói bốc lên từ mái nhà lợp ngói âm dương của người bản địa. Tôi từng gặp một nhóm bạn trẻ Sài Gòn ngồi cạnh mình trong quán bánh căn trên đường Tăng Bạt Hổ. Họ vừa ăn vừa cười, vừa trầm trồ khen món ăn ngon và kể nhau nghe về lần đầu đến Đà Lạt. Ở một góc khác, một gia đình ba thế hệ cũng đang xuýt xoa bên nồi xíu mại bốc khói. Họ ngồi rất gần nhau, không phải vì quán nhỏ, mà vì hơi ấm từ món ăn và không khí khiến người ta muốn gần lại. Không ai lạ, dù chưa từng quen – đó là cái duyên ẩm thực Đà Lạt mang lại.
Buổi chiều, khi Đà Lạt chuyển mình trong màn sương bảng lảng, tôi quay lại quán cũ để ăn thêm một phần bánh căn. Vẫn là cô chủ quán ấy, vẫn là bếp lửa đỏ hồng ấy, nhưng lần này, tôi không vội ăn. Tôi ngồi lặng, nhìn những luồng khói mỏng tang bay lên và tự hỏi: tại sao một món ăn đơn giản lại có thể khiến người ta thấy yêu thành phố này đến thế? Có lẽ bởi vì bánh căn không chỉ là một món ăn – nó là biểu tượng cho nhịp sống nhẹ nhàng, tình người nồng hậu và cái đẹp trong sự giản dị của người Đà Lạt. Trong chiếc bánh tròn nhỏ bé ấy, có cả một không gian văn hóa được kết tinh – vừa mộc mạc, vừa tinh tế, vừa đậm đà mà lại rất nhẹ nhàng.
Khi rời Đà Lạt, tôi không mang theo gì nhiều – chỉ một chiếc khăn len, một vài bức ảnh và một nỗi nhớ nhung da diết. Nhưng tôi biết, trong ký ức của mình, sẽ luôn hiện hữu hình ảnh một quán bánh căn ẩn hiện trong màn sương sớm, nơi người ta nói chuyện nhỏ nhẹ, ăn chậm rãi và cảm nhận sự ấm áp từ lòng người phố núi. Và như thế, đối với tôi, bánh căn không chỉ là một trải nghiệm ẩm thực, mà là một lát cắt văn hóa đậm chất Đà Lạt – nhẹ nhàng, sâu lắng và không thể nào quên.
