Di tích số 22 Hàng Buồm, tọa lạc tại quận Hoàn Kiếm, Hà Nội, là một trong hai Hội quán nằm trong lòng Thủ đô với diện tích hơn 1.800 mét vuông. Di tích được xây dựng bởi cộng đồng người Quảng Đông (Trung Quốc) từ năm 1803, trong quá trình định cư, giao thương buôn bán tại các con phố Hàng Ngang, Hàng Buồm, Hàng Bồ, Lãn Ông (phường Hà Khẩu ngày xưa)...
Kiến trúc in đậm dấu ấn lịch sử
Trước khi trở thành ‘điểm hẹn’ cho những người yêu nghệ thuật tại Hà Nội, ở mỗi giai đoạn lịch sử, Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm lại mang một diện mạo khác nhau để đáp ứng yêu cầu của thời cuộc.
Trước năm 1978, di tích số 22 Hàng Buồm được lấy tên là Hội quán Quảng Đông, nơi cộng đồng người Hoa ở Việt Nam thờ Quan Công và Thiên Hậu. Hiện nay, hội quán vẫn còn lưu giữ văn bia, hoành phi, câu đối, bài vị… đặc trưng cho tín ngưỡng văn hóa này. Đây còn là địa điểm sinh hoạt của sinh hoạt, hội họp của cộng đồng người Hoa Quảng Đông và được sử dụng làm Trường mẫu giáo Dục Hoa – nơi chăm sóc con em người Hoa.
Đặc biệt, trong quá trình hoạt động cách mạng, Nhà cách mạng Trung Quốc Tôn Trung Sơn đã từng đến tá túc và làm việc tại đây. Tại di tích còn lưu giữ một tấm biển đá trên tường khắc dòng chữ “Cụ Tôn Trung Sơn, người đi trước trong cuộc Cách mạng Dân chủ vĩ đại của Trung Quốc, năm 1904 đã từng ở đây”.
Di tích 22 Hàng Buồm là minh chứng rõ nét cho sự giao thoa văn hóa Đông – Tây, khi kết cấu sử dụng các mảng, khối bê-tông đặc trưng của kiến trúc phương Tây, nhưng các chi tiết trang trí, đặc biệt là phần điêu khắc, lại mang đậm nét đặc trưng của văn hóa Á Đông.
Đến nay, hội quán vẫn còn giữ được kiến trúc mang những nét đặc trưng của Trung Hoa với mặt bằng hình chữ “Quốc”. Đặc điểm cấu trúc di tích bao gồm: nhà tiền đường, phương đình, trung đường, sân thiên tỉnh, hậu cung cùng lối dạo hai bên hành lang tả - hữu và các bức phù điêu gốm Hoa Mai đắp nổi…
Một trong những điểm đặc biệt khác nằm ở kiến trúc mặt tiền với lớp ngói tráng men thanh lưu ly và các chi tiết trang trí điêu khắc trên gốm sứ, trên gỗ, đá. Mặc dù một số chi tiết không còn được nguyên vẹn nhưng mặt tiền di tích vẫn mang đặc trưng của các tích truyện Trung Hoa thể hiện sự hòa hợp, đoàn kết trong cộng đồng.
Tại Hậu cung, di tích còn sử dụng lối kết cấu thường gặp trong các kiến trúc tôn giáo truyền thống Việt Nam, trong đó, trọng lượng của bộ mái dồn lên 4 cây cột lớn, chu vi mỗi cột 120cm và chiều cao 7,416m. Hơn 300 năm sống trong lòng Hà Nội, công trình là nơi thể hiện được sự đa dạng văn hoá của vùng đất Kẻ Chợ, mang kiến trúc tiêu biểu của Thủ đô.
Từ năm 1979 đến tháng 11 năm 2020, di tích số 22 Hàng Buồm được sử dụng làm Trường mẫu giáo Tuổi Thơ. Sau hơn 40 năm, quận Hoàn Kiếm đã đầu tư tu bổ, tôn tạo di tích nhằm bảo tồn nguyên trạng kiến trúc gốc. Hiện tại, di tích lấy tên Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm. Tại đây thường xuyên diễn ra nhiều hoạt động văn hóa phong phú như triển lãm, tọa đàm, không gian biểu diễn nghệ thuật...
Điểm giao văn hóa truyền thống và nghệ thuật đương đại
Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm hiện là nơi giao lưu, chia sẻ văn hóa, nghệ thuật của các tác giả từ nhiều quốc gia trên thế giới. Cô Lại Thị Thu Hà – Trưởng phòng Thông tin tuyên truyền và Hợp tác quốc tế chia sẻ: “Kể từ thời điểm bắt đầu hoạt động vào năm 2021, chúng tôi đã xây dựng chương trình làm việc với các nghệ nhân, nghệ sĩ, phối hợp với cả các tổ chức quốc tế, đại sứ quán để làm giới thiệu, quảng bá nét đẹp của Thủ đô nghìn năm văn hiến. Ví dụ, Trung tâm 22 Hàng Buồm đã liên kết với Đại sứ quán nhiều nước như Hungary, Áo, Anh, Peru, Nhật Bản… để quảng bá văn hóa truyền thống nước họ và chia sẻ văn hóa của Việt Nam”.
Nổi bật, đầu năm nay, Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm là nơi diễn ra triển lãm “Otherwise – Mặt Khác” do họa sĩ Lê Thiết Cương, nhà văn Nguyễn Việt Hà và nhà điêu khắc Đinh Công Đạt thực hiện. Tại triển lãm, ba nghệ sĩ gạo cội của Hà Nội đã trưng bày hơn 150 mặt nạ điêu khắc để thể hiện nét đặc trưng của Hà Nội trên đó, bao gồm: Mặt Phố – Mặt Chùa – Mặt Chợ.
Điểm đặc biệt của “Mặt Khác” là các tác giả sử dụng chất liệu truyền thống như gốm và giấy bồi hay cả vàng để tạo nên những chiếc mặt nạ độc đáo. Các tác phẩm được trang trí bởi các hoa văn truyền thống và tên những con phố, tên chợ Hà Nội, hay các câu văn, câu kinh Phật.
Gần đây nhất, Trung tâm cũng là nơi quy tụ 41 họa sĩ trong triển lãm “Gốm Thiệp”. Triển lãm trưng bày hơn 200 bức gốm Bát Tràng, vẽ màu xanh. Họ sáng tác dựa trên các cốt truyện, nhân vật hoặc một số câu thơ của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, nhân kỷ niệm 75 năm ngày sinh của ông.
Chất liệu gốm truyền thống một lần nữa được khơi dậy để thể hiện tình yêu và những suy tưởng của độc giả đương thời đối với tác giả Nguyễn Huy Thiệp và những tác phẩm của ông.
Hay như năm 2023, nhân dịp 202 năm ngày Quốc Khánh Peru và kỷ niệm 29 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Peru, Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm đã kết hợp với Đại sứ quán Peru tổ chức Triển lãm tượng gốm thủ công Peru: “Bò tót Pucará”. Nhằm lan tỏa văn hóa truyền thống của Peru, triển lãm trưng bày 18 tác phẩm gốm nghệ thuật thủ công.
Đặc biệt, triển lãm còn có sự tham gia của hai họa sĩ đương đại Việt Nam là Trần Anh Tuấn và Lê Huy để tạo nên phiên bản nghệ thuật “Bò tót Pucara Việt Nam – Peru”. Tác phẩm này là sự kết hợp hình ảnh linh vật của Peru trong bộ áo với các họa tiết đặc trưng của Việt Nam.
Cùng năm, di tích 22 Hàng Buồm là một trong những địa điểm được ‘chọn mặt gửi vàng’ để lan tỏa vẻ đẹp Hà Nội trong Liên hoan nhiếp ảnh quốc tế Photo Hanoi ’23. Tại đây, triển lãm “Hà Nội - Một thành phố trong nhiếp ảnh” quy tụ 8 tác giả Việt Nam và 8 tác giả nước ngoài.
Các nhiếp ảnh gia cùng tái hiện không gian văn hóa thủ đô với những góc nhìn vừa thân thuộc vừa độc đáo. Cùng là Hà Nội, mỗi nghệ sĩ lại lựa chọn thể hiện theo một cách khác nhau như Hà Nội trước năm 1954, Hà Nội thời “bao cấp”, Hà Nội thời kỳ đổi mới, Hà Nội thời hội nhập toàn cầu... Từ đó, triển lãm thể hiện được điểm nhìn và tình yêu của các tác giả Việt Nam và các quốc gia khác đối với mảnh đất kinh kỳ.
Trong những nỗ lực của mình, Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm luôn cố gắng lan tỏa những nét văn hóa truyền thống của Việt Nam và các quốc gia trên thế giới. Không chỉ vậy, đây còn là nơi để các nghệ sĩ đương đại thỏa sức sáng tạo để mang đến những tác phẩm độc đáo nhất, thể hiện được âm hưởng truyền thống và cả sự phá cách của nghệ thuật hiện đại.
