Giữ nét đẹp văn hóa Người Pa Kô ở đại ngàn Trường Sơn

Để biểu tượng văn hóa luôn “cháy" mãi

“Mùa xuân đến rồi bản làng ơi. Thơ Bác gọi dậy vang non sông. Kèn tiến công vang dội khắp hai miền. Bác Hồ gọi ấy là mùa xuân đến. Ớ hỡi núi rừng quê ta cất lên muôn lời ca ta hát mừng chiến thắng. Ơ người con gái Pa Cô con cháu Bác Hồ...” là lời ca khúc: "Cô Gái PaKo" của nhạc sĩ Huy Thục sáng tác về biểu tượng văn hóa Người Pa Kô.

Người Pa Kô chủ yếu sống bằng nghề nông nghiệp, do đường đến nương rẫy thường rất xa nên họ thường dậy từ rất sớm để thổi lửa nấu cơm mang theo. Puk-bóh cũng vì thế mà nhiều khi đỏ ít nhất mỗi ngày 2 lần sáng và tối. Nếu buổi sáng tất bật chuẩn bị đồ ăn cho cả ngày trên nương rẫy thì tối về, bếp lửa là nơi gia đình quây quần ấm cúng.

Bà Hồ Thị Danh vợ của ông Sen năm nay đã gần 75 tuổi nhưng vẫn còn khá nhanh nhẹn, đang chuẩn bị nguyên liệu nấu món Aar ver cân đưh Pkoh (cháo của người Pa Kô) đãi khách. “Từng ngôi nhà sàn, tùy theo nhiều hay ít hộ gia đình ở chung, cứ mỗi gian là một căn hộ đều phải có bếp lửa. Bếp lửa được trổ chính giữa mỗi gian nhà gắn liền với gác bếp, trừ các gian của phòng tiếp khách là không có gác bếp, treo gác bếp trước khi lên nhà mới. Bất cứ nhà nào, tất cả đồ đạc cùng với các vật dụng thiết yếu đều đã được đưa lên nhà mới thì việc treo gác bếp cần phải có trước, rồi tới lượt đắp bếp sau. Đặc biệt, khi làm nhà gần xong, bếp đã trổ sẵn cùng với các vật liệu làm bếp như lá cây trải dém, vỏ cây làm khung bếp, đất để đắp, mọi thứ đã để sẵn chờ ngày làm thủ tục lễ lên nhà mới, lúc đó mới được đắp bếp”, ông Sen bắt đầu câu chuyện của mình.

Cũng theo nghệ nhân này, quan niệm của người Pa Kô, việc treo gác bếp trước là rất quan trọng bởi căn nhà nào cũng có hồn thần nhà. Khâu chọn đất đắp bếp cũng không kém phần quan trọng. Đất đắp bếp nên lấy đất tổ mối là tốt nhất, vừa cứng chắc vừa sạch sẽ giúp cuốn hút thành viên gia đình sống hòa thuận như con mối. Lá đắp bếp thường được chọn lá Âr-lang, Âr-đong hoặc lá Achêr.

Mục đích để cho bếp lửa cứng cáp, sạch sẽ, không bị thối rữa, mục nát. Vòng khung bếp được làm bằng vỏ cây Pa-chá, đây là loại cây thần dược, xua đuổi tà ma, điều hòa âm khí và dương khí. Bếp lửa được làm kiểu hình vuông nhưng chỉ đặt tên 3 phía theo tên gọi. Phía trên “Búh” là nơi nằm ngủ của gia chủ; phía dưới “Târ-viêng” là đường đi lại và tập kết các vật dụng cần thiết liên quan đến bếp; hai bên “Pluông” là nơi nằm ngủ của mẹ con, bà cháu hoặc khách.

Chân bếp là 3 cục đá được chọn từ dưới sông, suối, có kích thước bằng nhau, sạch sẽ và được xếp thành 3 phía hình kim đồng hồ cân đối nhau. Puk-bóh luôn giúp các gian nhà sàn ấm cúng, xua muỗi, mối mọt, muông thú cũng sợ đến gần.

 “Việc tồn tại của Puk-bóh một phần vì điều kiện sống của từng vùng miền khác nhau, một phần vì Puk-bóh không chỉ là hình ảnh vật chất mà còn là một biểu tượng văn hóa, gợi lên những giá trị tinh thần và tình cảm tốt đẹp trong cộng đồng người Pa Kô. Vì vậy, chúng tôi luôn động viên nhau quyết tâm để Puk-bóh luôn “cháy” mãi trong căn nhà sàn của người Pa Kô”, ông Sen nhấn mạnh.

Trang phục được xem là một trong những đặc trưng riêng của người Vân Kiều và Pa Kô ở Quảng Trị. Trong tiến trình phát triển của quê hương, đất nước, đồng bào nơi đây luôn nỗ lực gìn giữ, phát huy những giá trị văn hoá đặc sắc của trang phục dân tộc. Theo thời gian, với sự sáng tạo cùng đôi bàn tay khéo léo của những con người tâm huyết, trang phục của các dân tộc nơi đây còn được cách tân để phù hợp nhu cầu, điều kiện thực tế với nhiều mẫu mã đa dạng, phong phú nhưng vẫn giữ nét đẹp riêng.

Những năm gần đây, bên cạnh duy trì tốt nghề dệt truyền thống, Tổ dệt thổ cẩm A Bung, xã La Lay luôn tìm cách làm mới mẫu mã sản phẩm đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Đặc biệt, tổ dệt còn nhận đặt may trang phục với nhiều kiểu dáng, chất liệu khác nhau để vừa đảm bảo yếu tố thẩm mỹ, vừa toát lên được bản sắc văn hóa của người Vân Kiều, Pa Kô.

Trang phục truyền thống của người Vân Kiều và Pa Kô rất đặc sắc và đa dạng, phản ánh cuộc sống gần gũi giữa con người với thiên nhiên; là biểu tượng đặc trưng của văn hoá vật chất, tinh thần của mỗi tộc người.

Vì vậy, những người tâm huyết với nghề dệt, may trang phục truyền thống Vân Kiều và Pa Kô đang góp sức tạo nên những bộ trang phục truyền thống thẩm mỹ, sáng tạo, cách tân nhưng vẫn giữ được bản sắc vốn có. Đó cũng là cách mà họ thể hiện tình yêu đối với văn hoá dân tộc mình.

Bên cạnh các lễ hội, người Pa kô còn có kho tàng văn hóa dân gian phong phú với những làn điệu dân ca, dân vũ độc đáo như: Cha chấp, A dên, Ka lơi, oát, tà ôi. Người Pa kô cũng chế tác và sưu tầm nhiều loại nhạc cụ độc đáo để diễn xướng cùng các làn điệu dân ca.

Ngày nay dù cuộc sống có nhiều đổi thay, người Pa kô vẫn được biết đến là một cộng đồng dân tộc có các đặc trưng văn hóa vật thể và phi vật thể phong phú. Người Pa kô hiện vẫn lưu giữ được nhiều phong tục, lễ hội thể hiện sự gắn bó trong cộng đồng dân cư, trong đó nổi bật là tinh thần đoàn kết cùng chung tay xây dựng bản làng no ấm.