Trong khuôn khổ kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản Thế giới (Paris, 6–16 / 7), UNESCO đã bổ sung 26 địa danh mới vào Danh mục Di sản Thế giới, gồm 21 di sản văn hóa, 4 di sản thiên nhiên và 1 di sản hỗn hợp. Quyết định không chỉ làm phong phú “bản đồ ký ức chung” của loài người mà còn khơi dậy làn sóng đầu tư bảo tồn, du lịch bền vững trên toàn cầu.
UNESCO
Việt Nam có Di sản Thế giới thứ 9: Quần thể Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn – Kiếp Bạc
Trải dài hơn 525 ha qua Quảng Ninh, Bắc Giang, Hải Dương, quần thể gồm 20 điểm tiêu biểu gắn liền Thiền phái Trúc Lâm – dòng Phật giáo bản địa do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập thế kỷ XIII. Với hệ thống chùa, tháp, rừng cổ tùng và lối hành hương quanh năm tấp nập, di tích phản chiếu sâu sắc triết lý “hòa hợp con người – thiên nhiên” của văn hóa Việt. Đại diện tỉnh Quảng Ninh khẳng định sẽ “đẩy mạnh bảo tồn song song phát triển du lịch tâm linh bền vững”, sau khi hồ sơ được thông qua ngày 13 / 7.
Theo Tổng cục Du lịch, chỉ riêng Yên Tử đón hơn 1,5 triệu lượt khách mỗi năm; việc ghi danh kỳ vọng lan tỏa dòng khách quốc tế hướng đến “chiêm bái xanh” thay vì du lịch đại trà, đồng thời kêu gọi nguồn lực trùng tu các hạng mục chùa Đồng, am Ngọa Vân và rừng lim cổ.
“Từ trung tâm đàn áp đến địa chỉ hòa bình”: Ba địa điểm Khmer Đỏ, Campuchia
Hồ sơ “Cambodian Memorial Sites: From Centres of Repression to Places of Peace and Reflection” gồm Choeung Ek, nhà tù Tuol Sleng (S‑21) và trại giam M‑13 – những nơi Khmer Đỏ sát hại, tra tấn hơn 1,7 triệu người, nay chính thức trở thành Di sản Thế giới. Lễ tưởng niệm tổ chức đúng dịp 50 năm Khmer Đỏ lên nắm quyền, Thủ tướng Hun Manet nhấn mạnh đây là “lời nhắc thế hệ sau về giá trị của hòa bình”.
Việc công nhận mang ý nghĩa kép: bảo tồn bằng chứng tội ác chống nhân loại, đồng thời hỗ trợ chương trình giáo dục lịch sử bắt buộc trong trường phổ thông Campuchia. Bộ Văn hóa dự kiến thiết lập “hành trình ký ức” liên tỉnh, kết hợp bảo tàng Tuol Sleng với nông trang cộng đồng nhằm hỗ trợ nạn nhân còn sống tái hòa nhập xã hội.
Murujuga Cultural Landscape, Australia: Thư viện đá 50.000 năm tuổi
Bán đảo Burrup cùng 42 hòn đảo lân cận lưu giữ hơn một triệu hình khắc đá (petroglyphs), mô tả thế giới quan, môi trường và nghi lễ của các tộc Ngarda‑Ngarli trong suốt 50 thiên niên kỷ. UNESCO tôn vinh Murujuga là “thiên tài sáng tạo của con người” và ghi nhận cách cộng đồng bản địa chủ động dẫn dắt kế hoạch quản trị trước áp lực công nghiệp hóa vùng Pilbara.
Theo Ủy ban Di sản Australia, sau khi được vinh danh, Murujuga sẽ thí điểm mô hình “du lịch bản địa dẫn đường” giới hạn du khách mỗi ngày, dùng phần lớn doanh thu cho quỹ giáo dục song ngữ thổ ngữ‑tiếng Anh.
Maratha Military Landscapes, Ấn Độ: 12 pháo đài – 1 chiến lược địa hình
Từ Raigad dựng trên đỉnh ghềnh đá tới Panhala án ngữ đèo cao, 12 pháo đài bang Maharashtra khắc họa nghệ thuật phòng thủ của đế chế Maratha thế kỷ XVII–XIX. Công trình tận dụng tối đa “địa hình làm vũ khí”: tường thành hòa vào vách núi, hào nước liên thông sông ngầm, pháo đài Janjira án ngữ giữa biển Arab. Việc ghi danh nâng tổng số Di sản Thế giới của Ấn Độ lên 44, đồng thời củng cố đề án tạo “hành lang du lịch quân sự Deccan” phục vụ nghiên cứu sử học, giáo dục quốc phòng.
Chính quyền Maharashtra kỳ vọng lượt khách tới các pháo đài tăng 30 % năm 2026, tạo 10.000 việc làm mới trong lĩnh vực hướng dẫn viên và bảo tồn di tích.
Port Royal, Jamaica: “Vùng thủ đô hải tặc” trỗi dậy từ đáy biển
Thế kỷ XVII, Port Royal là trung tâm giao thương và cướp biển khét tiếng Caribbean, trước khi trận động đất 1692 nhấn chìm hai phần ba thành phố. Di sản mới của UNESCO gồm cả tàn tích trên bờ lẫn phố cổ nằm dưới 12 m nước biển, trở thành một trong số ít di sản khảo cổ học dưới nước được công nhận.
Bà Olivia Grange, Bộ trưởng Văn hóa Jamaica, cho biết dự án bảo tồn trị giá 40 triệu USD sẽ xây dựng lối đi kính dưới nước và trung tâm giải mã khảo cổ học, đưa Port Royal thành “bảo tàng sống” về lịch sử hàng hải, buôn bán nô lệ và văn hóa biển đảo Caribbean.
Domus de Janas, Italy: “Những ngôi nhà của nàng tiên” hé lộ tín ngưỡng tiền sử châu Âu
Trên khắp đảo Sardegna, hơn 2.400 hầm mộ Domus de Janas được đục trực tiếp vào vách đá giữa thế kỷ V–III TCN. Với kiến trúc mô phỏng ngôi nhà, các mộ thất phản ánh niềm tin linh hồn tiếp tục “sinh hoạt” sau khi rời trần thế. Nhiều bức phù điêu sừng bò, xoáy ốc – biểu tượng sinh sôi và tái sinh – vẫn còn sắc nét sau gần 5.000 năm.
Các nhà khảo cổ Italy đánh giá việc ghi danh Domus de Janas mở ra “trục khảo cổ Địa Trung Hải” kết nối Malta – Sardegna – đảo Menorca, hứa hẹn dòng khách nghiên cứu hậu đại dịch và nguồn quỹ EU cho khai quật mới.
Bức tranh di sản toàn cầu: thách thức và cơ hội
Việc mở rộng danh sách lên 1.205 Di sản Thế giới (tính đến 14 / 7 / 2025) cho thấy sự đa dạng ngày càng rộng: từ ký ức chiến tranh hiện đại đến nghệ thuật đá 50.000 năm, từ pháo đài trên núi đến thành phố dưới biển. Tuy nhiên, Ủy ban Di sản thế giới cũng cảnh báo 10 địa điểm mới bị xếp “tình trạng nguy cấp” vì xung đột, biến đổi khí hậu, đô thị hóa quá mức. Chương trình “Green Foresight 2030” – quỹ 100 triệu USD do UNESCO, Quỹ Khí hậu Toàn cầu và Ngân hàng Thế giới phát động – sẽ hỗ trợ các di sản có nguy cơ cao trong thập kỷ tới.
Với đợt ghi danh 2025, mỗi quốc gia sở hữu di sản mới không chỉ nhận “tấm bằng giá trị phổ quát nổi bật” mà còn gánh trách nhiệm gìn giữ để thế hệ tương lai tiếp tục đọc được những “trang sử khắc đá”, “lời cảnh tỉnh chiến tranh” và “vọng âm linh thiêng” từ quá khứ – như thông điệp Tổng Giám đốc UNESCO Audrey Azoulay nhấn mạnh ngày khai mạc.
