Người Khmer, một trong những dân tộc thiểu số lớn nhất tại Việt Nam, đặc biệt ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, có một nền văn hóa phong phú và đậm đà bản sắc. Trong văn hóa truyền thống của người Khmer, lễ hội không chỉ là dịp để cộng đồng đoàn tụ, gắn kết mà còn thể hiện sự tôn kính đối với tổ tiên và các vị thần linh.
Trong số các lễ hội đặc trưng, ba lễ hội quan trọng nhất của người Khmer là Sen Dolta, Chôl Chhnăm Thmây, và Ok Om Bók. Mỗi lễ hội mang một ý nghĩa riêng, tượng trưng cho những khía cạnh khác nhau trong đời sống tinh thần và văn hóa của người Khmer.
Lễ Sen Dolta: Tưởng nhớ tổ tiên
Trong tiếng Khmer, "Sen" có nghĩa là cúng, "Dol" có nghĩa là bà, và "Ta" có nghĩa là ông. Lễ Sen Dolta của người Khmer mang ý nghĩa tương tự lễ Vu Lan, nhằm bày tỏ lòng hiếu kính và tưởng nhớ đến ông bà tổ tiên đã khuất. Lễ này diễn ra vào tháng 8 Âm lịch hàng năm. Đây là một trong những lễ hội lớn nhất của người Khmer, có ý nghĩa tưởng nhớ và tôn kính tổ tiên.
Trong suốt thời gian diễn ra lễ Sen Dolta, người dân chuẩn bị các món ăn truyền thống như bánh tét, bánh ít, xôi nếp cùng nhiều món ăn đặc sản khác để dâng cúng lên bàn thờ tổ tiên và chia sẻ với bà con, bạn bè. Các nghi thức quan trọng như cầu siêu, tụng kinh và cúng bái tổ tiên được thực hiện dưới sự chủ trì của các vị sư thầy tại chùa. Người Khmer tin rằng, trong thời gian này, linh hồn tổ tiên sẽ trở về thăm con cháu, nhận những lễ vật và lời cầu nguyện từ gia đình.
Một trong những sự kiện sôi động nhất trong lễ Sen Dolta là Hội đua bò Chùa Rô. Những cuộc đua đầy sôi nổi mang lại không khí bùng nổ cho lễ hội, tiếng hò reo, cỗ vũ khán giả giúp cuộc tranh tài trở nên quyết liệt hơn.
Lễ Sen Dolta không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn thể hiện tinh thần hiếu thảo, sự biết ơn đối với công lao sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, ông bà. Đó cũng là dịp để các gia đình Khmer sum vầy, cùng nhau nhìn lại quá khứ, truyền đạt những giá trị truyền thống và đạo đức cho thế hệ trẻ.
Chôl Chhnăm Thmây: Tết của người Khmer
Chôl Chhnăm Thmây, hay còn gọi là Tết cổ truyền của người Khmer, diễn ra vào tháng 4 dương lịch, trùng với thời điểm năm mới của một số quốc gia Đông Nam Á khác như Lào, Thái Lan và Myanmar. Lễ hội này đánh dấu sự kết thúc của mùa khô và bắt đầu mùa mưa – thời điểm rất quan trọng đối với nền nông nghiệp lúa nước của người Khmer.
Tết Chôl Chhnăm Thmây thường diễn ra trong ba ngày, mỗi ngày mang một ý nghĩa riêng. Ngày đầu tiên là ngày đón chào năm mới, các gia đình cùng nhau dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị mâm cỗ cúng tổ tiên và trang trí chùa chiền. Ngày thứ hai là ngày "Wanabot", người Khmer đến chùa dâng lễ vật, nghe kinh phật, và tham gia các nghi thức cầu an, cầu phúc cho gia đình. Ngày cuối cùng là ngày “Lơn Săk” hay là ngày lễ hội với các trò chơi dân gian, cuộc thi đấu thể thao, và các điệu múa truyền thống như múa lâm thôn, múa rô băm.
Trong không khí của Tết Chôl Chhnăm Thmây, người Khmer tập trung vào sự giao hòa giữa con người với thiên nhiên, sự kết nối giữa các thế hệ và tinh thần lạc quan, hướng đến một năm mới an lành, hạnh phúc.
Lễ Ok Om Bók: Tạ ơn thần Mặt Trăng
Lễ Ok Om Bók, hay còn được gọi là lễ cúng trăng, diễn ra vào rằm tháng 10 Âm lịch. Đây là lễ hội truyền thống nhằm tạ ơn thần Mặt Trăng đã phù hộ cho mùa màng bội thu và cầu mong cho vụ mùa tiếp theo thuận lợi. Người Khmer tin rằng, thần Mặt Trăng có vai trò quan trọng trong việc quyết định thời tiết và sự sinh trưởng của cây trồng, đặc biệt là cây lúa, nguồn lương thực chính của họ.
Lễ hội Ok Om Bók bắt đầu từ buổi tối khi mặt trăng lên cao. Người dân tụ tập tại các sân chùa hoặc những bãi đất trống, trang trí bàn thờ với nến, hoa, các loại bánh trái và đặc biệt là cốm dẹp – một món ăn không thể thiếu trong lễ hội này. Các nghi thức cúng trăng được thực hiện với sự trang trọng và nghiêm túc. Sau khi thực hiện xong các nghi thức cúng bái, người dân bắt đầu tham gia vào các hoạt động văn hóa, văn nghệ như hát múa, thả đèn trời và các trò chơi dân gian.
Một phần không thể thiếu của lễ hội Ok Om Bók là cuộc thi đua ghe ngo – một môn thể thao truyền thống đặc sắc của người Khmer. Ghe ngo là những chiếc thuyền dài, được chạm khắc tinh xảo, với các đội đua gồm hàng chục tay chèo phối hợp nhịp nhàng trên dòng sông. Cuộc thi không chỉ thể hiện tinh thần đoàn kết, sức mạnh và sự khéo léo của người Khmer mà còn là dịp để cộng đồng tụ họp, cổ vũ, và chung vui sau những ngày lao động vất vả.
Tầm quan trọng của lễ hội trong văn hóa Khmer
Ba lễ hội đặc trưng này không chỉ phản ánh nét đẹp trong văn hóa truyền thống của người Khmer mà còn khẳng định tinh thần gắn kết cộng đồng, sự tôn trọng các giá trị tinh thần và niềm tin tôn giáo. Chúng giúp người Khmer duy trì và phát huy bản sắc văn hóa của mình, đồng thời tạo nên sự đa dạng, phong phú cho bức tranh văn hóa dân tộc Việt Nam.
Ngoài ra, những lễ hội này cũng là cơ hội để người Khmer kết nối với các dân tộc khác, giới thiệu nét đặc sắc của văn hóa mình với du khách trong và ngoài nước. Việc bảo tồn và phát huy các lễ hội truyền thống không chỉ đóng góp vào việc giữ gìn bản sắc văn hóa mà còn thúc đẩy phát triển du lịch cộng đồng, tạo sinh kế và nâng cao đời sống cho người dân Khmer.
Ba lễ hội đặc trưng của người Khmer không chỉ là những dịp lễ hội đơn thuần, mà còn là những khoảnh khắc quý giá để họ gắn kết với nhau, sống trọn vẹn với hiện tại và hướng tới tương lai tốt đẹp.
