Đến hẹn hạ tuần tháng 7 - 8 Âm lịch lại thấy con nước màu ngói đổ về từ thượng nguồn, mang theo phù sa đầy ắp và cá tôm bao la. Nước tràn đồng cũng như niềm vui của người dân được đong đầy, họ lại rỉ tai nhau “mùa nước nổi về rồi bà con ơi!”.
Lũ về đồng bằng chuyên chở món quà từ mẹ thiên nhiên, hiền hòa lại trù phú. Với người con miền Tây, mùa nước nổi hay còn được gọi là mùa nước son không chỉ là ký ức, mà còn là niềm tự hào về vùng đất trù phú, nơi con người học cách sống hài hòa cùng tự nhiên.
Mùa nước nổi không giống lũ lụt hung dữ miền Trung, hay thiên tai khốc liệt miền Bắc. Lũ miền Tây hiền hòa hơn, dâng từ từ, như những cơn thủy triều lớn cuốn theo dòng chảy trầm mặc của sông Mekong. Như một vòng quay quen thuộc, dòng nước từ thượng nguồn Campuchia tràn xuống, len lỏi qua sông Tiền, sông Hậu, mang phù sa bồi đắp cho đất đai, tạo nên vựa lúa, vựa cá lớn nhất cả nước.
Theo Viện Quy hoạch thủy lợi Miền Nam, lũ sông Mekong chảy về ĐBSCL theo hai hướng từ dòng chính vùng ngập lụt Campuchia tràn xuống. Sự tràn ngập tạo nên mùa nước nổi đặc trưng trên diện rộng, đưa phù sa về bồi đắp đồng ruộng, mang lại nguồn lợi cho việc khai thác thủy sản. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của cơ sở hạ tầng trong vùng cùng với biến đổi khí hậu đã làm cho dòng chảy trở nên phức tạp hơn, đặc biệt là trong các năm lũ nhỏ.
So với những vùng khác, lũ ĐBSCL khá “hiền hòa”, nước dâng từ từ, không quá đột ngột. Trung bình, mỗi ngày mực nước lũ dâng từ 5-7 cm, nhưng vào đỉnh lũ, có thể đạt từ 20-30 cm/ngày. Tại các trạm đo như Tân Châu, Châu Đốc, biên độ lũ vào khoảng 3,5-4 mét. Dù chỉ chiếm hơn 5% diện tích của toàn lưu vực sông Mekong, ĐBSCL lại phải hứng chịu phần lớn lượng lũ từ toàn bộ lưu vực. Hàng năm, diện tích ngập lũ có thể dao động từ 1,5-1,9 triệu ha, tùy thuộc vào năm lũ nhỏ hay lớn.
Những năm lũ lớn như năm 2000 nước dâng cao, mang về vô vàn lợi ích cho đồng bằng: nào là phù sa, cá tôm, nào là sự hồi sinh của đồng ruộng sau một mùa khô cằn. Dẫu vậy, lũ cũng không thiếu những hiểm nguy và mất mát, với người dân phải đối mặt với tình trạng ngập lụt, thiệt hại mùa màng và tài sản.
Hiện nay khi hệ thống đê bao phát triển mạnh mẽ, nước lũ bị ngăn lại ở nhiều nơi, đồng bằng đang dần chuyển sang "chống lũ triệt để". Người dân từ chỗ "sống chung với lũ" đã linh hoạt ứng phó, sử dụng lợi thế lũ để phát triển nông nghiệp. Nhưng với sự biến đổi khí hậu toàn cầu, nguy cơ thiếu lũ, thậm chí hạn mặn nghiêm trọng, đang trở thành thách thức lớn cho vùng đất này. Lũ không chỉ là tài nguyên, mà còn là cứu cánh cho những tháng mùa khô sau đó. Thật trớ trêu, khi con người đang phải đối mặt với cả hai đầu thái cực: ngập lụt và hạn hán.
Người miền Tây yêu lũ, vì lũ mang sự sống. Nhưng họ cũng hiểu rằng, phải biết yêu thương và đối mặt một cách khôn ngoan. Lũ là thách thức, nhưng cũng là cơ hội, là món quà thiên nhiên ban tặng nếu biết cách khai thác. Chính quyền và người dân đã dần học cách quản lý lũ lụt thông minh hơn, nhưng thử thách không dừng lại khi biến đổi khí hậu và triều cường từ Biển Đông khiến vùng hạ nguồn ngày càng chịu nhiều rủi ro hơn.
Dẫu vậy, khi đứng giữa mùa nước nổi, nhìn dòng sông quê hương mênh mang, lòng ai cũng đầy cảm xúc. Đó là tình yêu với mùa nước son, là sự gắn bó với một vùng đất giàu tiềm năng nhưng cũng lắm thử thách. Dù thế nào đi nữa, người miền Tây vẫn sẽ luôn yêu lũ, vì trong từng dòng nước dâng tràn ấy, là sức sống, là tâm hồn và tương lai của đồng bằng.
Mùa nước nổi không chỉ mang về phù sa bồi đắp cho đồng ruộng, mà còn kéo theo nguồn cá tôm dồi dào, là món quà thiên nhiên trao tặng cho người dân miền Tây. Khi lũ về, cá linh, tôm càng, cá rô, cá sặt bắt đầu sinh sôi, ùa vào các cánh đồng ngập nước, tràn qua các kênh rạch, mang lại nguồn thu nhập quan trọng cho bà con nơi đây. Việc đánh bắt cá tôm trong mùa nước nổi đã trở thành một nét sinh hoạt truyền thống, không chỉ giúp người dân có thêm thu nhập mà còn mang lại nhiều món ngon dân dã đặc sản mùa nước như cá linh kho tiêu, cá rô chiên giòn, lẩu mắm cá linh bông điên điển...
Không chỉ có vậy, mùa nước nổi cũng là dịp để du lịch sinh thái tại các khu bảo tồn phát triển mạnh mẽ. Rừng tràm Trà Sư ở An Giang hay Vườn Quốc gia Tràm Chim ở Đồng Tháp là những địa điểm thu hút du khách gần xa đến trải nghiệm vẻ đẹp của miền Tây mùa nước nổi. Những cánh rừng ngập nước với thảm thực vật xanh tươi, loài chim trời tụ hội, cá tôm sinh sôi đã tạo nên bức tranh thiên nhiên kỳ vĩ, hiếm có.
Du khách không chỉ được chèo xuồng len lỏi qua những cánh rừng tràm, ngắm nhìn cảnh quan mà còn có cơ hội thưởng thức đặc sản tươi sống ngay tại chỗ. Du lịch mùa nước nổi không chỉ tạo nguồn thu cho bà con nhờ dịch vụ du lịch sinh thái, mà còn góp phần bảo tồn cảnh quan và nét văn hóa bản địa đặc trưng của vùng sông nước miền Tây.
