Cuối tháng Năm, Rạp Hồng Hà không náo nhiệt như một đêm diễn, mà tĩnh như một điện thờ. Không ánh sáng phô trương, không cảnh trí bày biện lớp lang. Chỉ có những thân thể lặp lại chuyển động trong bóng sáng mờ lạnh, như đang hành lễ giữa một không gian đã được gọt sạch khỏi mọi dấu hiệu thời gian. Khán giả không còn ngồi “xem” mà bị hút vào một cấu trúc, nơi nhịp điệu, ánh sáng và hơi thở dẫn họ đến ranh giới giữa ý thức và bản năng.
Với MÃ, đạo diễn/biên đạo Nguyễn Duy Thành không chỉ giới thiệu một vở diễn đương đại, mà dẫn khán giả vào một trải nghiệm mang dáng dấp của nghi lễ. Ở đó, không gian như lặng đi để thân thể chạm vào những điều không gọi tên được bằng lời.
Tác phẩm là kết quả của một hành trình cá nhân sâu sắc, nơi cái chết, mất mát và ký ức không được kể lại bằng lời mà gợi dậy qua chuyển động, ánh sáng và âm thanh. Từ đó, MÃ chạm đến những tầng cảm xúc tập thể, nơi con người lắng nghe chính mình bằng ngôn ngữ của sự tĩnh lặng.
Một cánh cổng mở về miền ký ức tập thể
Cảm hứng của tác phẩm bắt nguồn từ những hình thức nhảy múa truyền thống – nơi vũ điệu từng hiện diện trong lễ hội, trong tín ngưỡng, trong đời sống cộng đồng. Nhưng Nguyễn Duy Thành không tái dựng nguyên mẫu, mà bóc tách và tái sinh chúng trong một nhịp điệu khác, của hiện tại. Những chuyển động được biến tấu và lắng đọng, như ký ức cơ thể đang được soi sáng lần nữa bằng một ánh nhìn mới.
MÃ không kể chuyện theo cách thông thường. Không có tuyến truyện, không nhân vật cụ thể, vở diễn là một dòng chảy – nơi thân thể nghệ sĩ, như những dòng ký ức sống động, giao thoa giữa ca trù, hầu đồng, tuồng, chèo. Mọi chuyển động, mọi khoảng lặng đều thấm đẫm những lớp ký ức vô thức – thứ mà lý trí khó gọi tên.
“Với tôi, truyền thống là sự trường tồn phi thời gian của tinh thần,” Nguyễn Duy Thành chia sẻ. Từ nhiều năm nay, anh bền bỉ theo đuổi việc kết nối các giá trị bản địa vào thực hành đương đại – không bằng phục dựng, mà bằng một lối đối thoại thầm lặng và kiên định. MÃ cũng như vậy, không tìm cách bảo tồn hình thức, mà đánh thức phần linh cảm ẩn sâu – nơi quá khứ không đứng yên, mà sống động và lặng thầm tiếp diễn.
Giao thoa giữa siêu thực và bản thể
Vở diễn không có nhân vật cụ thể, không có cốt truyện rõ ràng, nhưng đầy tầng lớp biểu tượng. Những động tác múa tưởng như ngẫu hứng lại mang dấu vết của ký ức văn hóa, nơi các nghệ sĩ – như những dòng chảy riêng lẻ – gặp nhau ở một dòng sông chung: mạch nguồn của tổ tiên, của tín ngưỡng thờ Mẫu, của nghi lễ lên đồng, của ca trù, tuồng, chèo…
Thiết kế ánh sáng của nghệ sĩ Đặng Xuân Trường không nhằm mô tả, mà trở thành một nhân vật trong vở diễn. Ánh sáng “thở”, lóe lên, rút lại, biến đổi theo cảm xúc và trạng thái của không gian trình diễn.
Từ những vệt sáng gãy vụn như ký ức bị phân mảnh, đến những vùng tối đặc như lòng đất, ánh sáng trong MÃ tạo nên một không gian cảm thức – nơi thân thể có thể tan vào, rồi tái sinh như một linh ảnh. Có khi là đốm sáng như hương tàn, có khi là những vầng sáng bất định, khiến ranh giới giữa hữu hình và vô hình bị xóa nhòa.
Âm nhạc trong MÃ – do Long Đinh sáng tác – là một dòng chảy trầm mặc, nơi từng âm thanh đều chất chứa chiều sâu nội tâm. Từ tiếng đàn nhị, tiếng trống, tiếng nhạc Chầu Văn, đến những nốt cello lặng lẽ như lời độc thoại của linh hồn, tất cả cùng nhau tạo nên một thế giới âm thanh không biên giới.
Âm thanh không dẫn dắt cảm xúc theo cao trào, mà len lỏi như sương – bao lấy thân thể người xem. Những tiếng thở, nhịp bước chân, tiếng gọi từ cõi vô hình… khiến không gian sân khấu trở thành một vùng tâm linh – nơi mọi cảm giác đều trở nên bén nhạy.
Đối thoại giữa di sản và đương đại
MÃ không đơn thuần là một vở múa đương đại có sử dụng chất liệu dân gian. Nó là một dự án nghệ thuật đa ngành, một thực hành thể nghiệm có chiều sâu văn hóa, được ươm mầm từ điền dã thực địa, toạ đàm tri thức, giao lưu liên ngành – trước khi đến với khán giả bằng hình thức trình diễn. Những câu chuyện về tín ngưỡng thờ Mẫu, hành trình đi tìm bản sắc Việt, những nghi thức lên đồng, những lớp ký ức bị lãng quên… đã được nhóm sáng tạo đào sâu bằng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau, để rồi đọng lại trong từng chuyển động cơ thể trên sân khấu.
MÃ không phải một hành trình trốn chạy hay hoài niệm. Nó là hành trình trở lại – trở lại với cội nguồn, với thương tổn, với sự sống khi cái chết đã từng hiện diện như một đường cắt vô hình.
Tinh thần nghi lễ trong MÃ không đến từ việc mô phỏng tín ngưỡng, mà từ một dạng lắng nghe – lắng nghe trong im lặng, trong nhịp thở, trong từng động tác. Lắng nghe tổ tiên, lắng nghe thân thể, lắng nghe chính mình – như một cách tự chiêm niệm sau mất mát, để tiếp tục bước đi. Ở đó, thân thể không còn là công cụ biểu đạt, mà là chính không gian linh thiêng, nơi ký ức cá nhân và tập thể được đánh thức.
Hành trình kết nối – lan tỏa – tiếp biến
Sau ba đêm diễn tại Hà Nội, MÃ sẽ tiếp tục được giới thiệu tại TP.HCM, Hải Phòng và các không gian trình diễn khác trong năm 2025–2026. Không đơn thuần là một tác phẩm, MÃ là một hệ sinh thái nghệ thuật – nơi các nghệ sĩ trẻ được nuôi dưỡng bởi tri thức liên ngành, ký ức dân gian và tinh thần đương đại.
Ở đó, mỗi nghệ sĩ không chỉ tái hiện di sản, mà sống cùng nó – bằng hơi thở mới, bằng hình thức mới. Với những ai sẵn lòng ở lại trong im lặng, MÃ là một lời gọi – mở ra cánh cổng nhìn vào bên trong, nơi mỗi động tác, mỗi chuyển động, đều chạm tới một phần của linh hồn văn hóa Việt.
