Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam là một trong những lễ hội văn hóa tín ngưỡng lớn và nổi tiếng nhất tại Việt Nam. Được tổ chức hàng năm từ ngày 23 đến ngày 27/4 (âm lịch) tại núi Sam, thành phố Châu Đốc, tỉnh An Giang, lễ hội thu hút hàng triệu lượt du khách và tín đồ từ khắp nơi đến tham dự.
Nghi thức thỉnh tượng Bà trong lễ.
Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam gắn liền với truyền thuyết về Bà Chúa Xứ - một vị thần nữ được người dân địa phương tôn kính và thờ phụng từ hàng trăm năm nay. Theo truyền thuyết, tượng Bà Chúa Xứ được tìm thấy trên đỉnh núi Sam và mang về thờ cúng tại miếu Bà dưới chân núi. Bà Chúa Xứ được xem là người bảo hộ cho sự bình yên, sức khỏe và mùa màng bội thu của người dân.
Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam bao gồm một chuỗi các nghi lễ trang trọng và mang đậm nét văn hóa tín ngưỡng của người dân Nam Bộ. Các lễ nghi chính trong lễ hội này có thể được chia thành nhiều giai đoạn khác nhau, mỗi giai đoạn đều có ý nghĩa và tầm quan trọng riêng.
Lễ Phục Hiện
Diễn ra vào đêm 24 rạng sáng 25/4 (âm lịch), nghi lễ này có ý nghĩa tái hiện lại quá trình đưa tượng Bà từ đỉnh núi Sam xuống miếu dưới chân núi. Lễ Phục Hiện bắt đầu vào đêm khuya, khi đoàn rước tập trung tại miếu Bà dưới chân núi. Nghi lễ này thường diễn ra trong không gian yên tĩnh và trang nghiêm, với ánh đèn lung linh từ các ngọn nến và đèn lồng.
Đoàn rước bắt đầu di chuyển lên đỉnh núi Sam để rước tượng Bà Chúa Xứ xuống. Đường đi được trang trí bằng cờ, hoa và các biểu tượng tín ngưỡng. Những người tham gia đoàn rước mặc lễ phục truyền thống, tạo nên khung cảnh linh thiêng và trang trọng. Tượng Bà được đặt trên kiệu rước và được các bô lão, người dân khiêng xuống núi. Suốt quá trình rước, đoàn rước di chuyển chậm rãi, kết hợp với âm thanh của trống, chiêng và các loại nhạc cụ truyền thống khác. Đoàn rước dừng lại ở một số điểm dọc đường để thực hiện các nghi lễ cầu nguyện và dâng hương.
Khi đoàn rước về đến miếu dưới chân núi, tượng Bà Chúa Xứ được đặt vào chỗ thờ cúng trang trọng. Tại đây, các nghi lễ cúng bái, dâng hương và đọc văn tế được thực hiện bởi các bô lão và chức sắc trong làng. Người dân và du khách cũng tham gia dâng hương và cầu nguyện, tạo nên không khí trang nghiêm và thành kính.
Lễ Tắm Bà (Lễ Mộc Dục)
Lễ Tắm Bà được tổ chức vào đêm 23 rạng sáng 24/4 (âm lịch). Đây là nghi thức mở đầu cho lễ hội, với mục đích tẩy rửa tượng Bà Chúa Xứ bằng nước thơm và nước mưa. Nghi lễ này thể hiện lòng thành kính, sự tôn trọng và ngưỡng mộ đối với Bà. Sau khi tắm, tượng Bà được thay y phục mới, được chuẩn bị kỹ lưỡng và trang trọng.
Lễ Thỉnh Sắc
Diễn ra vào ngày 24/4 (âm lịch), Lễ Thỉnh Sắc là nghi thức rước sắc phong của Bà từ lăng ông Thoại Ngọc Hầu về miếu Bà. Nghi lễ này bao gồm một đoàn rước sắc phong trang trọng với sự tham gia của các bô lão, chức sắc trong vùng và các đoàn múa lân, trống hội.
Lễ Túc Yết
Lễ Túc Yết diễn ra vào tối ngày 25/4 (âm lịch). Đây là lễ cúng chính của lễ hội, được thực hiện với mục đích dâng hương, lễ vật và đọc văn tế để cầu nguyện cho quốc thái dân an, mùa màng bội thu và sự bình an cho mọi người. Lễ Túc Yết được tổ chức tại chánh điện của miếu Bà và thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia.
Lễ Xây Chầu
Lễ Xây Chầu diễn ra vào sáng ngày 26/4 (âm lịch), là nghi thức đặc biệt quan trọng và mang đậm tính nghệ thuật. Trong lễ này, các nghệ nhân hát bội sẽ trình diễn các trích đoạn cải lương, hát bội với nội dung ca ngợi công đức của Bà Chúa Xứ và những giá trị văn hóa, lịch sử của vùng đất Nam Bộ. Đây cũng là dịp để người dân thưởng thức những tiết mục văn nghệ truyền thống đặc sắc.
Lễ Chánh Tế
Lễ Chánh Tế diễn ra vào sáng ngày 27/4 (âm lịch), là lễ cúng quan trọng nhất trong toàn bộ lễ hội. Nghi lễ này gồm việc dâng hương, lễ vật và đọc văn tế để bày tỏ lòng biết ơn, cầu nguyện cho sự bảo hộ của Bà đối với người dân và đất nước.
Lễ Hồi Sắc
Lễ Hồi Sắc diễn ra vào chiều ngày 27/4 âm lịch, là nghi thức rước sắc phong của Bà trở lại lăng ông Thoại Ngọc Hầu. Đây là nghi thức kết thúc lễ hội, với mục đích bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng đối với Bà Chúa Xứ.
Bên cạnh các nghi thức tín ngưỡng, lễ hội còn có nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật và giải trí khác như hát bội, hát chầu văn, múa lân, và các trò chơi dân gian. Chợ phiên trong thời gian diễn ra lễ hội cũng thu hút đông đảo người dân và du khách với nhiều sản phẩm đặc sản địa phương.
Năm 2014, Lễ hội Vía Bà Chúa Xứ Núi Sam đã được Bộ Trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là một minh chứng cho giá trị văn hóa, lịch sử và tín ngưỡng của lễ hội. Sự công nhận này không chỉ khẳng định tầm quan trọng của lễ hội trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân Việt Nam mà còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.
Lễ hội vía Bà Chúa Xứ núi Sam là dịp để người dân bày tỏ lòng thành kính, biết ơn và cầu mong sự bình an, thịnh vượng. Đồng thời, lễ hội cũng là cơ hội để quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới, thu hút du khách quốc tế và thúc đẩy du lịch địa phương phát triển.
