Dạo 1 vòng các tuyến phố Hà Nội những ngày này, không khó để bắt gặp những gánh thị vàng ươm tỏa hương thơm nồng nàn. Với nhiều người, thị là ký ức, là tuổi thơ và là dấu hiệu nhận biết mùa thu về.
Ở miền Bắc, thị thường xuất hiện sau Tết Đoan Ngọ. Nhưng chính vụ phải kể đến khoảng tháng 6, cuối tháng 7 âm lịch, đúng cuối hè, đầu thu. Thời điểm này, từ chợ nhỏ đến chợ lớn, từ hàng quán đến gánh hàng rong chòng chành đều thấy thị ngang qua phố, thơm lừng cả mùa thu. Hình ảnh đó khiến bao người vừa háo hức, vừa bồi hồi.
Thế mới nói, thị đưa thu về. Thi sĩ Nguyễn Hoàng Sơn từng viết "quả thị vàng đã dắt mùa thu vào phố". Mỗi dịp thấy gánh hàng rong bày những thị vàng ươm, ai nấy đều thầm thì: "Mùa thu đã về rồi đấy".
Nhắc đến thị, người ta thường dùng từ thưởng thị, chơi thị chứ không quan trọng dùng để ăn. Với người miền Bắc, đặc biệt là người Hà Nội cũ, chơi thị là thú vui tao nhã mỗi dịp thu về. Người ta thường bày thị trong những mẹt nhỏ, đặt lên ban thờ, trong phòng khách hoặc treo những giỏ thị bằng len để hương thơm lan tỏa khắp nhà. Thị chín thơm lừng, màu vàng ươm như nắng thu, mùi hương ngọt ngào lan tỏa trong không gian khiến ai nấy tham lam hít hà.
Trong không khí mát mẻ, se se của mùa thu, nhất là sáng sớm hay nửa đêm, hương thị thoảng cùng cơn gió khiến lòng người không khỏi xao động. Mỗi lần ngửi thấy mùi hương này, ai nấy đều cảm thấy bình yên. Con người hiện đại sống quay cuồng, vội vã cũng phải lắng lại mà nhớ về quá khứ. Hương thị dịu ngọt đánh thức cả bầu trời tuổi thơ, dường như ta đang thấy mình của một mùa thu thơ dại nhiều năm về trước.
Năm nào cũng thế, thu về, mỗi lần đi chợ mẹ đều mua thêm một vài quả thị, ba chị em lại tranh nhau. Chẳng ai giành thị để ăn mà chỉ cầm trên tay, đi khoe với đám bạn trong làng. Thỉnh thoảng lên đưa lên mũi hít hà.
Cũng chẳng biết từ đâu, thị lại gắn liền với những câu chuyện cổ tích:
"Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện
Sẽ được nhìn thấy các bà tiên
Thấy chú bé đi hài bảy dặm
Quả thị thơm, cô Tấm rất hiền"
(Nói với em - Vũ Quần Phương).
Chính vì thế, đám trẻ con chúng tôi luôn có một niềm tin rất đỗi hồn nhiên là trái thị ấy nếu được đặt ở đầu giường thì cô Tấm sẽ hiện ra. Vậy nên ban ngày đứa nào đứa nấy giữ gìn quả thị thật đẹp đẽ, tối đến về để đầu giường. Sáng hôm sau lại vội vàng dậy xem có cô Tấm nào không.
Tôi chẳng còn nhớ rõ trong những năm tháng tuổi thơ mình đã bao lần đặt thị đầu gường, mơ màng nhìn thấy cô Tấm thảo hiền bước ra từ quả thị. Giấc mơ cổ tích đẹp đẽ ấy, quả thị thảo thơm ấy đã theo tôi lớn lên. Trải qua bao nhiêu năm nữa, chúng mãi là một phần của ký ức tuổi thơ không thể phai mờ...
