Nguồn Gốc Tết Đoan Ngọ
Nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ có nhiều giả thuyết khác nhau, được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
- Truyền thuyết về Khuất Nguyên (Trung Quốc): Một trong những câu chuyện phổ biến nhất liên quan đến nhà thơ yêu nước Khuất Nguyên của nước Sở thời Chiến Quốc. Ông vì can ngăn vua không được, lại bị gian thần hãm hại nên đã gieo mình xuống sông Mịch La tự vẫn vào ngày mùng 5 tháng 5. Thương tiếc người trung nghĩa, dân chúng đã chèo thuyền ra sông vớt thi thể ông nhưng không tìm thấy. Hàng năm, vào ngày này, họ làm bánh tro, bánh ú thả xuống sông để cá tôm không rỉa xác ông, đồng thời đua thuyền để xua đuổi tà ma. Lâu dần, những hoạt động này trở thành phong tục trong ngày Tết Đoan Ngọ.
- Quan niệm diệt trừ sâu bọ (Việt Nam): Theo quan niệm dân gian Việt Nam, tháng 5 Âm lịch là thời điểm giao mùa, thời tiết oi bức, ẩm thấp tạo điều kiện cho các loại sâu bọ, côn trùng gây hại mùa màng và dịch bệnh phát triển. Do đó, Tết Đoan Ngọ còn được gọi là "Tết diệt sâu bọ". Vào ngày này, người dân thực hiện nhiều nghi lễ và ăn những món ăn đặc trưng với mong muốn tiêu diệt sâu bệnh, bảo vệ mùa màng và sức khỏe.
- Nguồn gốc từ tục thờ Mặt Trời: Một số nhà nghiên cứu cho rằng Tết Đoan Ngọ có nguồn gốc từ tục thờ Mặt Trời của người Việt cổ. "Đoan" có nghĩa là bắt đầu, "Ngọ" là giữa trưa (11 giờ đến 13 giờ). Đoan Ngọ có thể hiểu là "ngày mở đầu chuỗi ngày nóng nhất trong năm". Vào thời điểm này, Mặt Trời ở vị trí cao nhất, tỏa ra năng lượng dương mạnh nhất, thích hợp để thực hiện các nghi lễ trừ tà, cầu an.
Ý Nghĩa Của Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ mang nhiều ý nghĩa sâu sắc trong đời sống văn hóa và tinh thần của người Việt:
- Tưởng nhớ tổ tiên và các bậc hiền nhân: Dù có nhiều dị bản về nguồn gốc, Tết Đoan Ngọ vẫn là dịp để con cháu hướng về cội nguồn, tưởng nhớ công đức của tổ tiên và những người có công với đất nước.
- Diệt trừ sâu bọ, bảo vệ mùa màng: Đây là ý nghĩa thực tế và quan trọng nhất của ngày lễ này đối với cư dân nông nghiệp lúa nước. Các hoạt động trong ngày Tết đều hướng tới mục tiêu bảo vệ thành quả lao động và cầu cho một vụ mùa bội thu.
- Cầu mong sức khỏe, bình an: Người xưa tin rằng vào ngày Đoan Ngọ, dương khí cực thịnh, việc thực hiện các phong tục như tắm nước lá, ăn trái cây đầu mùa, đeo bùa ngũ sắc... sẽ giúp xua đuổi bệnh tật, mang lại sức khỏe và may mắn.
- Gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc: Tết Đoan Ngọ với những phong tục độc đáo đã trở thành một phần không thể thiếu trong kho tàng văn hóa Việt Nam, góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người dân.
Những Phong Tục Truyền Thống Trong Ngày Tết Đoan Ngọ
Tùy theo vùng miền mà phong tục đón Tết Đoan Ngọ có những nét đặc trưng riêng, tuy nhiên một số hoạt động phổ biến bao gồm:
- Ăn bánh tro (bánh ú tro): Đây là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ cúng Tết Đoan Ngọ. Bánh tro được làm từ gạo nếp ngâm trong nước tro của các loại cây như rơm, vỏ bưởi... có tác dụng trung hòa axit trong dạ dày, dễ tiêu hóa.
- Ăn trái cây đầu mùa: Các loại trái cây như vải, mận, xoài, chôm chôm... thường được bày cúng và thưởng thức trong ngày này. Người ta tin rằng ăn trái cây đầu mùa vào giờ Ngọ sẽ giúp tiêu diệt sâu bọ trong cơ thể.
- Uống rượu nếp: Rượu nếp, đặc biệt là rượu nếp cẩm, cũng là một thức uống đặc trưng. Người lớn thường uống một chén nhỏ rượu nếp vào sáng sớm để "giết sâu bọ".
- Tắm nước lá: Nhiều nơi có tục lệ đun nước các loại lá thơm như lá mùi, tía tô, kinh giới, ngải cứu... để tắm, với mong muốn tẩy trừ bệnh tật, mang lại cảm giác sảng khoái.
- Hái thuốc vào giờ Ngọ: Người ta tin rằng các loại thảo dược hái vào đúng giờ Ngọ ngày mùng 5 tháng 5 sẽ có dược tính tốt nhất, dùng để chữa bệnh rất hiệu nghiệm.
- Khảo cây lấy quả (ở một số vùng nông thôn): Trẻ con thường được người lớn làm cho những chiếc bùa ngũ sắc đeo trên tay hoặc cổ để trừ tà ma. Một số nơi còn có tục lệ cha mẹ bôi hùng hoàng (một loại khoáng vật có màu vàng đỏ, được cho là có tác dụng trừ tà) vào trán, ngực, rốn của trẻ.
- Tục "giết sâu bọ" cho trẻ em: Ngay khi trẻ thức dậy vào sáng sớm mùng 5, cha mẹ sẽ cho trẻ ăn một ít trái cây, rượu nếp (trẻ nhỏ thì chấm một ít vào môi) với ý nghĩa tượng trưng là diệt trừ sâu bọ trong cơ thể.
Tết Đoan Ngọ không chỉ là một ngày lễ mang đậm màu sắc văn hóa truyền thống mà còn là dịp để gia đình sum họp, cùng nhau thực hiện những phong tục tốt đẹp của cha ông để lại. Qua đó, những giá trị về tình cảm gia đình, lòng biết ơn và ý thức bảo vệ sức khỏe, mùa màng được gìn giữ và lan tỏa trong cộng đồng.
