Với sự đa dạng về thành phần tham dự và chiều sâu chuyên môn, hội thảo đã đưa ra nhiều phân tích thực tiễn, luận cứ học thuật và khuyến nghị chính sách quan trọng cho quá trình chuyển đổi sang du lịch bền vững tại Việt Nam.
Du lịch bền vững: Không chỉ là xu hướng mà là yêu cầu bắt buộc
Phát biểu khai mạc, TS. Nguyễn Minh Phương, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Mở Hà Nội nhấn mạnh: “Một chuỗi cung ứng có trách nhiệm không chỉ là cơ chế cung cấp dịch vụ; đó là cam kết đối với phát triển bền vững, thực hành đạo đức và trách nhiệm xã hội. Nếu không bảo vệ môi trường và hỗ trợ cộng đồng, ngành du lịch sẽ đánh mất chính lý do để tồn tại".
Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới của ngành du lịch, nơi tăng trưởng đơn thuần không còn là mục tiêu duy nhất. Bối cảnh toàn cầu buộc ngành phải chuyển sang mô hình phát triển dựa trên ba trụ cột: bền vững – có trách nhiệm – minh bạch.
Trong cấu trúc đó, chuỗi cung ứng du lịch đóng vai trò then chốt. Không chỉ là dòng chảy hàng hóa – dịch vụ, chuỗi cung ứng phản ánh mức độ liên kết giữa doanh nghiệp, chính quyền, cộng đồng và thị trường. Một chuỗi cung ứng rời rạc sẽ kéo theo trải nghiệm du khách kém bền vững, chi phí gia tăng và gia tăng rủi ro môi trường – xã hội.
Ở góc độ quản lý và đào tạo, TS. Nguyễn Thị Thu Mai, Trưởng khoa Du lịch khẳng định: “Không thể có chuỗi cung ứng du lịch có trách nhiệm khi từng mắt xích từ cơ quan quản lý, doanh nghiệp, nhà cung cấp lưu trú, lữ hành đến ẩm thực chưa có hành động cụ thể. Trách nhiệm phải được chuyển hóa thành hành động đồng bộ trên toàn hệ thống".
Các đại biểu thống nhất rằng: quản lý chuỗi cung ứng có trách nhiệm (Responsible Supply Chain Management - RSCM) là yếu tố quyết định sức cạnh tranh điểm đến trong giai đoạn tới. Điểm đến nào quản trị chuỗi giá trị tốt hơn - điểm đến đó chiếm lợi thế.
Chuỗi cung ứng du lịch: Thách thức lớn nhất nằm ở sự liên kết lỏng lẻo
Các tham luận quốc tế chỉ ra rằng chuỗi cung ứng du lịch ngày nay có cấu trúc đa tầng, bao gồm: nhà cung cấp dịch vụ; doanh nghiệp lữ hành; nền tảng công nghệ; cơ sở hạ tầng; doanh nghiệp vận chuyển; cộng đồng; cơ quan quản lý. Nếu một mắt xích yếu, cả chuỗi sẽ chịu tác động.
Tại Việt Nam, mối liên kết giữa các bên vẫn còn lỏng lẻo. Các trường hợp điển hình được nêu tại hội thảo:
Du lịch tâm linh ở Huế: Xung đột lợi ích giữa doanh nghiệp (mong muốn thương mại hóa) và cơ sở tôn giáo (ưu tiên yếu tố tín ngưỡng – bảo tồn). Kết quả: sản phẩm rời rạc, chuỗi giá trị đứt đoạn, trải nghiệm thiếu chiều sâu.
Sa Pa: Phát triển quá nóng kéo theo quá tải hạ tầng, lạm dụng tài nguyên và mất cân bằng lợi ích. Sự thiếu đồng bộ trong chuỗi dịch vụ khiến du khách dễ gặp tình trạng “đẹp trên mạng - thực tế thất vọng”.
Tràng An: Mặc dù cộng đồng tham gia rộng, nhưng vẫn chủ yếu ở cấp độ thực thi, chưa tham gia vào quyền ra quyết định và phân chia lợi ích chiến lược. Chuỗi cung ứng vì thế ổn định nhưng chưa tối ưu.
Hội thảo nhấn mạnh rằng Việt Nam cần chuyển từ mô hình “mỗi đơn vị một mảng” sang mô hình quản trị chuỗi cung ứng du lịch dựa trên liên minh, minh bạch và chia sẻ rủi ro - lợi ích.
Chuyển đổi số: Động lực phát triển nhưng vẫn mới ở mức khởi động
Trong bối cảnh thế giới đã tiến tới công nghệ quản trị chuỗi cung ứng thông minh (AI - IoT - Blockchain - Big data), đa số doanh nghiệp du lịch Việt Nam mới dừng ở mức số hóa sơ cấp.
Các điểm nổi bật được chia sẻ trong các nghiên cứu:
• 85% SMEs đã áp dụng công nghệ, nhưng chủ yếu ở marketing, đặt chỗ, chăm sóc khách hàng.
• Blockchain, công nghệ giúp minh bạch hóa chuỗi cung ứng và chống “tẩy xanh”, gần như chưa được sử dụng.
• IoT trong quản lý năng lượng, nước, chất thải… chỉ xuất hiện ở một số khách sạn cao cấp.
• Dữ liệu lớn về hành vi du khách chưa được khai thác bài bản do thiếu nền tảng chia sẻ dữ liệu ngành.
Một khảo sát được công bố cho thấy mạng xã hội có tác động mạnh nhất tới hành vi du lịch có trách nhiệm của du khách Việt. Điều này gợi ý doanh nghiệp nên xem mạng xã hội như công cụ truyền thông chuẩn mực hành vi, thay vì chỉ dùng để “bán phòng, bán tour”.
SMEs và “nghịch lý trách nhiệm”: Muốn làm nhưng khó làm
Với tỉ trọng hơn 95%, SMEs là lực lượng chính trong mọi sản phẩm – dịch vụ du lịch. Nhưng họ cũng là nhóm dễ tổn thương nhất khi phải thực hiện các tiêu chuẩn bền vững.
Hội thảo cũng đã chỉ ra một “nghịch lý”: SMEs là người chịu trách nhiệm triển khai. nhưng SMEs lại ít nguồn lực nhất để theo đuổi bền vững
Những rào cản chính đối với SMEs đó là:
- Chi phí và giá thành: Nhà cung cấp dịch vụ bền vững thường đắt hơn 6–10%. Trong khi thị trường Việt Nam yếu tố giá vẫn là số 1 vì thế SMEs gần như không thể mạo hiểm.
- Thiếu nhà cung cấp đạt chuẩn: Ngay cả doanh nghiệp inbound phục vụ khách quốc tế cũng khó tìm đối tác đạt tiêu chuẩn GSTC hoặc Bông Sen Xanh.
- Lo ngại “tẩy xanh”: Do khó xác thực thông tin của đối tác, doanh nghiệp sợ cam kết bền vững trở thành rủi ro uy tín.
- Hạn chế chuyên môn: SMEs thiếu bộ phận chuyên trách, thiếu kỹ năng kiểm toán chuỗi cung ứng và thiếu công cụ đánh giá.
Giải pháp được nhiều chuyên gia đồng thuận là cần có bộ công cụ đánh giá đơn giản, chi phí thấp phù hợp SMEs, thay vì các tiêu chuẩn phức tạp chỉ phù hợp doanh nghiệp lớn.
Kinh tế tuần hoàn và trao quyền cộng đồng: Con đường dài hạn cho du lịch Việt Nam
Hội thảo dành sự quan tâm lớn cho việc ứng dụng mô hình Kinh tế tuần hoàn (Circular Economy - CE) vào du lịch. Kinh nghiệm quốc tế (Slovenia, Nhật Bản, Hà Lan) cho thấy CE là giai đoạn tiếp theo của du lịch xanh. Tại Việt Nam, các mô hình nổi bật như Cồn Sơn (Cần Thơ) tận dụng phụ phẩm nông nghiệp tạo sinh kế, hay Mekong Silt Ecolodge xây dựng chuỗi cung ứng tuần hoàn ẩm thực – lưu trú đã chứng minh tính khả thi.
Hội thảo nhận định rằng kinh tế tuần hoàn là giai đoạn tiếp theo của du lịch xanh, và Việt Nam cần có khung chính sách cụ thể thay cho các khuyến nghị chung chung.
Cộng đồng địa phương: Trung tâm của chuỗi cung ứng có trách nhiệm
Rất nhiều nghiên cứu được trình bày xoay quanh vai trò của cộng đồng địa phương trong chuỗi cung ứng du lịch. Các mô hình như du lịch nông nghiệp Cù Lao Giêng, du lịch cộng đồng Tuyên Quang, du lịch dân tộc thiểu số ở Sa Pa, làng du lịch thông minh… đều cho thấy một bài học chung:
Cộng đồng chỉ thực sự tham gia khi có: Quyền ra quyết định, có cơ chế chia sẻ lợi ích rõ ràng, khả năng nâng cao năng lực quản lý và kinh doanh và minh bạch trong vận hành điểm đến. Nếu không có các yếu tố này, cộng đồng chỉ dừng ở vai trò “lao động cung ứng dịch vụ”, không phải đối tác chiến lược.
Tiếp cận cho du khách khuyết tật: Lỗ hổng lớn trong chuỗi cung ứng du lịch
Một nghiên cứu được công bố tại hội thảo đáng được chú ý:
- 0% khách sạn 3 sao ở Hà Nội được khảo sát có khả năng tiếp cận đầy đủ cho người dùng xe lăn.
- Chỉ 25% khách sạn 4 sao và 20% khách sạn 5 sao đáp ứng tiêu chí tiếp cận.
- Các điểm tham quan nổi tiếng gần như không có lối dành cho xe lăn, ngoại trừ Việt Nam Quốc Tự và một số bảo tàng.
Điều này cho thấy một khía cạnh quan trọng của du lịch vẫn chưa được quan tâm đúng mức.
Kết lại, hội thảo nhấn mạnh bốn định hướng lớn:
1. Chuỗi cung ứng là trục chiến lược – cần cơ chế quản trị chung, tránh hoạt động manh mún.
2. Doanh nghiệp SMEs cần được hỗ trợ mạnh mẽ – tài chính, đào tạo, tiêu chuẩn phù hợp.
3. Chuyển đổi số phải đi vào chiều sâu – không chỉ làm marketing mà phải tích hợp công nghệ vào toàn chuỗi.
4. Cộng đồng địa phương là trung tâm phát triển bền vững – trao quyền thực chất thay vì tham gia hình thức.
Hội thảo này là sự thể hiện vai trò của cơ sở đào tạo trong việc kết nối nghiên cứu - chính sách - doanh nghiệp, đồng thời là lời nhắc rằng quá trình xây dựng chuỗi cung ứng du lịch có trách nhiệm không thể dựa vào từng đơn vị đơn lẻ. Đây là quá trình đòi hỏi phối hợp đa ngành, đa bên và dài hạn, nếu Việt Nam muốn bước vững chắc vào kỷ nguyên du lịch bền vững.
