Tìm hiểu nguyên nhân phố đi bộ Tiên Yên đông vui và trở thành điểm sáng du lịch phố đêm thì dài, sơ bộ xã Tiên Yên nguyên là thị trấn của huyện Tiên Yên được sáp nhập thêm các xã Phong Dụ, Tiên Lãng và một phần diện tích của các xã Yên Than, Đại Dực, Đông Ngũ, Vô Ngại. Về lịch sử, Tiên Yên từng là trấn lỵ của huyện Hải Ninh, đất bán sơn địa ven biển, cửa ngõ của vùng Đông Bắc bộ kết nối với vùng rừng Tây Bắc. Nơi cột Km đầu tiên của QL4, con đường vàng đai II biên giới Việt-Trung giao thông từ Cảng biển Mũi Chùa qua 7 tỉnh biên giới phía Bắc Việt Nam. Thời thuộc Pháp Tiên Yên là một đặc khu kinh tế-chính trị và quân sự lớn của chính quyền bảo hộ Pháp. Hiện đất Tiên Yên còn khoảng 200 di tích, phế tích có niên đại trên 100 năm như nhà cổ-phố cổ, rạp chiếu phim, tiệm nhảy, sân bay... Nhiều công trình đã được đã xếp hạng di tích Lịch sử-Văn hóa.
Biến phố cũ thành sản phẩm du lịch mới.
Tiên Yên sớm lập đề án thành lập phố đi bộ, theo đó là trưng cầu ý kiến rộng rãi trong các tầng lớp nhân dân về hình thức và nội dung hoạt động của phố đi bộ, mục tiêu là đáp ứng được nguyện vọng nâng cao đời sống văn hóa cho nhân dân vùng cao và phát triển dịch vụ du lịch. Các văn nghệ sĩ, các chuyên gia du lịch là nòng cốt hiến kế dự án khả thi phố đi bộ, trên cơ sở bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cổ sẵn có, chỉnh trang hạ tầng đô thị, tạo diện mạo mới đô thị biến phố cũ thành sản phẩm du lịch mới.
Chủ tịch Hội Văn học-Nghệ thuật Quảng Ninh, Tiến sĩ Đào Huy Toàn cho biết, tháng 3/2017, khi ấy mình là Trưởng Ban tuyên giáo Huyện ủy đã cùng với Đảng ủy, UBND thị trấn Tiên Yên tuyên truyền chủ trương sáng lập, xây dựng phố đi bộ tại 2 khu phố: Hòa Bình và Lý Thường Kiệt. Và tiêu đề (slogan): “Hồn xưa, nét cũ, Tiên Yên phố” do nghệ sĩ Phạm Thành (khi ấy là Chủ tịch Hội Văn học-Nghệ thuật tỉnh) đề xuất và được công nhận. Đầu tháng 8 năm ấy, phố đi bộ Tiên Yên khai trương đi vào hoạt động, định kỳ vào thứ 7 hàng tuần và các ngày lễ.
Phố đi bộ Tiên Yên hình thành trên cơ sở hạ tầng đô thị cũ, được quy hoạch thành 3 khu vực gồm: Phố văn hóa dân gian, dài 302m; Phố ẩm thực, dài 308m; Phố chợ dài, 270m. Phố đi bộ có trên 20 hạng mục, đáp ứng nhu cầu du khách như: 3 sân khấu ngoài trời; 9 căn nhà cổ; con đường ánh sáng; con đường hoa; cổng chào con rồng; quầy hàng trưng bày và bán y phục các dân tộc sơn khu-hải đảo, vật dụng truyền thống của các dân tộc rẻo cao vùng Đông Bắc bộ; hệ thống đèn màu; cụm tranh bích họa-tiểu cảnh, biểu tượng giống gà đặc sản Tiên Yên từng có truyền thuyết là giống gà công-gà tiến vua thời phong kiến, nay được địa phương mở hội thi gà vinh danh là gà Vua, gà Hoa hậu…
Năm 2017, khi mới tổ chức, tuyến phố đi bộ dài 880m nằm ở hai khu phố là phố Hòa Bình và phố Lý Thường Kiệt mật độ dân đông. Trong đó, đoạn nằm trên phố Hòa Bình dài 400m, tổng số hộ dân hai mặt tiền là 89 hộ; và đoạn nằm trên phố Lý Thường Kiệt dài 480m, số hộ dân hai mặt tiền là 92 hộ. Phố đi bộ phát triển tịnh tiến hằng năm. Năm 2018, Phố đi bộ Tiên Yên được mở rộng thêm 230m chiều dài và có thêm 86 hộ dân thuộc khu phố Lý Thường Kiệt. Năm 2022, phố đi bộ mở rộng sang phố Quang Trung, thêm 400m, tổng chiều dài hiện nay là 1.510m. Theo đó là các dịch vụ vệ sinh công cộng, cảnh quan-môi trường đi kèm, hạn chế tới mức thấp nhất những ảnh hưởng xấu đến đời sống nhân dân trong khu dân cư.
“Hồn xưa, nét cũ, Tiên Yên phố”.
Phố đi bộ Tiên Yên đặt mục tiêu giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa vật thể-phi vật thể vùng Đông Bắc bộ; tổ chức các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, văn hóa ẩm thực truyền thống hài hòa với các nền văn hóa hội nhập. Các hoạt động thả bộ thư dãn, vui chơi tập thể, cải thiện đời sống tinh thần cho dân và tạo ra sản phẩm du lịch đặc sắc ở địa phương xa Tỉnh.
Phố đi bộ Tiên Yên còn có các sạp sách, do anh chị phụ trách Đội hướng dẫn các em thiếu nhi tìm hiểu truyền thống văn hóa ở địa phương.
Trục phố đi bộ quy hoạch ba sân khấu ngoài trời, là 3 địa điểm văn hóa tụ hội du khách. Mỗi sân khấu có một hình thức hoạt động nghệ thuật riêng. Sân khấu chính khang trang, hội tụ và lan tỏa những ngôi sao giới âm nhạc trong và ngoài tỉnh. Do chính người dân, người hâm mộ tự kết nối thu hút các đoàn nghệ thuật lớn của tỉnh và của Trung ương, các nghệ sĩ nổi tiếng về biểu diễn miễn phí. Các đoàn văn công từng đến lưu diễn như: Nhà hát Chèo Trung ương; Đoàn kịch, nghệ thuật Quảng Ninh; đoàn nghệ thuật các địa phương bạn...; nghệ sỹ nhân dân Tự Long; nghệ sĩ ưu tú từng giành giải nhất giải Sao Mai-Hoàng Tùng; các nghệ sĩ Saxophone Quyền Văn Minh, Phan Anh Dũng; ca sĩ Thiên Bảo giải nhì solo cùng Bolero toàn quốc 2017; các ca sỹ Bolero chung kết khu vực phía bắc; ca sĩ Thế Hậu, Thúy Nga... Sự giao lưu các dòng nghệ thuật đã tạo ra các show diễn chất lượng cao, thu hút khán giả thập phương, trong đó có nhiều người hâm mộ âm nhạc ở mãi tít tỉnh Lạng Sơn theo QL4 đến xem.
Các sân khấu vỉa hè, sàn diễn nghệ thuật ngoài trời của tuổi trẻ với các chương trình trẻ trung, sôi động của lứa tuổi thanh thiếu niên như: Hội thi hát bolero tuổi trẻ; một số ban nhạc trẻ-câu lạc bộ nghệ thuật trẻ ở các xã bạn có mối quan hệ giao lưu văn hóa do Đoàn Thanh niên kết nối. Cứ y hẹn lại lên các buổi biểu diễn; tọa đàm trao đổi lịch sử văn hóa Tiên Yên, nối vòng tay lớn kết bạn thân thiện-khêu tích cũ “chợ tình vùng cao” vào thời đại mới. Hoạt động văn hóa kết bạn phương xa do Đoàn Thanh niên chủ trì, nhiều nam nữ ở khe bản hẻo lánh cách xa nhau có cơ hội kết bầu-kết bạn, nhiều đôi bạn trẻ từ phố đi bộ này mà nên vợ nên chồng.
Phố đi bộ Tiên Yên từng sân khấu vỉa hè có sắc thái riêng, với các hoạt động nghệ thuật mang tính "đường phố" nòng cốt là các CLB khiêu vũ, ca sĩ "cát bụi", hát, biểu diễn nhạc cụ... Người dân tự nguyện tham gia các hoạt động ca hát, khiêu vũ tự do theo sở thích. Các góc hoạt động ở đây phong phú loại hình văn hóa đáp ứng nhu cầu trẻ em như: Thư viện sách và đọc sách, vẽ tranh và trưng bày tranh, chơi các trò chơi năng khiếu kiến trúc xếp hình... Góc trò chơi dân gian với các hoạt động như đi cà kheo, trò chơi ô ăn quan, nhảy sạp, nhảy dây, bịt mắt bắt vịt, bắt lợn, đập niêu…
Các sân khấu ngoài trời, văn nghệ đường phố cũng là nơi công bố các tác phẩm nghệ thuật mới sáng tác của các văn- nghệ sĩ xa gần sáng tác về đất và người Tiên Yên. “ Hữu xạ tự nhiên hương” đã lôi kéo phong trào sáng tác văn học-nghệ thuật đua nở, Tiên Yên xã duy nhất toàn quốc mở trại sáng tác Văn học-Nghệ thuật. Xã có một giá sách văn học-nghệ thuật kha khá với nhiều tác phẩm nghệ thuật quý giá, như tác phẩm viết sử đô thị Tiên Yên bằng ảnh, cùng hàng trăm ca khúc-bài hát hay về địa phương.
Phố chợ đêm, sản phẩm du lịch động.
Phố đi bộ Tiên Yên diễn ra các hoạt động văn hóa-thể thao còn hiển hiện một không gian thương mại, nơi quảng bá thương hiệu sản phẩm Ocop, khu du lịch cộng đồng sôi động. Mỗi năm phố đi bộ Tiên Yên thu hút từ 90.000-100.000 lượt khách du lịch. Năm 2024, đã đón trên 148.000 lượt khách, trong đó có 47% là du khách từ xa đến, có 5% là khách nước ngoài...Khu phố chuyển động thành quán chợ đêm sầm uất. Nhà nhà, người người mặt phố đua nhau mở cửa hàng cửa hiệu; buôn bán văn hóa phẩm, y phục dân tộc, đồ lưu niệm, mở dịch vụ ăn đêm với những món ăn đặc sản của vùng Đông Bắc bộ.
Trên toàn tuyến phố đi bộ có 372 hộ mặt tiền thì trên 160 hộ mở cửa hàng-cửa hiệu kinh doanh; trong đó, 115 hộ kinh doanh cố định tại nhà chủ yếu là bán hàng bách hóa tổng hợp, hàng may sẵn, giày dép, nông sản thực phẩm thương hiệu Ocop của địa phương và đồ dùng gia dụng. 45 hộ kinh doanh lưu động đáp ứng nhu cầu văn hóa ẩm thực đường phố ban đêm.
Nhiều hộ nhờ vào chợ đêm mà đời sống khấm khá. Chợ đêm như bà đỡ giúp nhiều hộ xóa nghèo, trở lên giàu có ngay chính trong căn nhà ở của mình. Hộ ông Hoàng Văn Đoàn ở phố Lý Thường Kiệt, trước đây diện lao động tự do, tha phương tìm việc, việc làm buổi đực buổi cái không ổn định, hầu như chỉ làm ngày ăn bữa; nay mở hàng bán bánh mỳ-nước giải khát có thu nhập ổn định. Hộ ông Nguyễn Văn Dũng, hộ ông Đinh Tiến Mạnh…bỏ nghề cơ khí nặng nhọc, chuyển sang làm dịch vụ vui chơi giải trí vừa có thu nhập còn giải quyết được thêm lao động nhàn rỗi trong gia đình.
Phố đi bộ Tiên Yên phát sáng rõ giá trị văn hóa và ánh lên không gian thương mại; một hình thức du lịch tuy không mới nhưng biết tự làm mới mình, để níu chân du khách. Một sản phẩm du lịch động khác biệt, hành trang phát triển kinh tế xanh bền vững ở địa phương.
Vũ Phong Cầm
