Vào thời Bắc thuộc, người Trung Quốc đã đem vải sang trồng ở miền Châu Hoan (Thanh Hóa), Giao Chỉ (Thời Đường). Mặc dù nguồn gốc của vải thiều không phải ở Lục Ngạn nhưng vải thiều đến với vùng đất này sỏi đá này: hết sức tình cờ, từ nơi khác, vải thiều di thực về Bắc Giang một cách hữu duyên như trời định, sự hòa hợp giữa đất đai, thổ nhưỡng, khí hậu với toàn cây quả độc đáo này đã tạo ra một thứ quả ngọt thơm lành thậm chí còn thơm ngọt, đậm đà hơn nơi nó đã được sinh ra.
Để có được thử quả ngọt thơm này cần phải có đôi bàn tay chăm sóc khéo léo của các bác nông dân. Vải được trồng làm hai vụ chính đó là vụ xuân và vụ thu. Thường vụ xuân trồng vào tháng ba, tư và vụ thu trồng vào tháng tám, chín hàng năm. Cây vải cứ vậy theo năm tháng lớn lên cho đến khi ra hoa, kết trái. Hoa vải trắng ngà, nhỏ li ti bao trùm cả một tán lá xanh, rồi vậy hoa vải rung dần để lộ ra những núm non xanh còn đầy sức sống. Đó chính là quả vải xanh. Nhưng quả vải xanh đều lớn lên trong đội bàn tay khéo léo của người trồng.
Giữa tháng sáu, những vườn vải chín đỏ nở rộ. Từng chùm vải nặng trĩu, sực mùi huơng thơm nồng. Trong các nắng rực lửa của tháng hè, dường như màu xanh của cành, lá bị che lấp để nhường chỗ cho những chùm vải nhuộm một màu đỏ sậm. Vải có mặt ở khắp mọi nơi, trong những thửa vườn rộng hàng mẫu, loà xoà qua những bờ tường gạch cũ kĩ, trùm lên những cánh cổng nhà.
Tháng sáu, nắng rải vàng rực rỡ lên những khu vườn đang dậy mùi vải chín. Tại nắng, hay tại gió mà khắp không gian cứ lan toả một mùi hương đặc trưng của vải? Đó là thứ hương thơm ngọt lịm quện trong cái ngát ngát, ngai ngái của rừng, của đất. Vải thiều Lục Ngạn ngon nổi tiếng. Ăn vào nghe ngọt từ nơi đầu lưỡi. Cùi vải mọng nước, thơm lừng. Cứ hết quả này đến quả khác khó mà dứt được. Vải thiều Lục Ngạn hột nhỏ, màu nâu đen, cây vải tuổi càng cao lại càng cho ra một thức quả ngọt thơm đến lạ thường.
Vải thiều được dùng như thực phẩm hàng ngày như vải tươi, vải sấy khô, đóng hộp. Vải thiều còn làm nên những vị thuốc tốt cho sức khoẻ con người: chữa bệnh tiêu chảy, viêm miệng, mụn nhọt, đau răng, làm đẹp da,... Hiện nay, vải thiều không chỉ là thức qủa được ưa chuộng trong nước mà còn được xuất sang thị trường nước ngoài: Châu Âu, Nhật Bản, Trung Quốc,...
Tự hào biết bao thứ quả ngọt thơm theo tiếng gọi của bầy tu hú về mà đỏ nựng, tròn vo của quê hương Bắc Giang. Đó là thứ quả mộc mạc, dân dã nhưng đượm hơi thở, mùi đất miền quê ấy.
Vải thiều Lục Ngạn (Bắc Giang) đi sâu vào hương vị của người Việt Nam mỗi khi hè về thứ quả ấy cũng giống như tấm lòng của người Bắc Giang: mộc mạc, dân dã mà ấm nồng như trái vải thiều.
Để quảng bá cho thức quả ngọt thơm ấy. Vừa qua 13/6, Ủy ban Nhân dân huyện Lục Ngạn (tỉnh Bắc Giang) khai mạc chương trình du lịch “Lục Ngạn mùa vải chín” năm 2023, với nhiều hoạt động phong phú, đa dạng nhằm bảo tồn những nét văn hóa truyền thống, phát triển kinh tế nông nghiệp gắn với phát triển du lịch xanh, bền vững.
Vùng đất Lục Ngạn thân thiện, mến khách đang chào đón bạn bè, du khách trong nước và quốc tế tới tham quan, trải nghiệm và thưởng thức những trái vải chín rực đỏ, đang vào độ ngon nhất tại các nhà vườn, đồng thời tìm hiểu những nét đặc sắc trong nền văn hóa cộng đồng các dân tộc nơi đây.
