Khu tưởng niệm Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa tọa lạc tại phường Bùi Hữu Nghĩa, quận Bình Thủy, thành phố Cần Thơ. Đây là một địa danh lịch sử quan trọng, lưu giữ ký ức về người con ưu tú của đất nước. Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa (1807-1872) là một nhà thơ, nhà văn và một vị quan thanh liêm dưới triều Nguyễn, người đã để lại nhiều dấu ấn sâu sắc trong lịch sử văn học và đấu tranh cho công lý.
Cuộc đời của “Nghĩa Thi”
Bùi Hữu Nghĩa sinh năm 1807 tại làng Long Tuyền, trấn Vĩnh Thanh (nay thuộc quận Bình Thủy, thành phố Cần Thơ). Ông đỗ thủ khoa kỳ thi Hương năm 1835, và từ đó được gọi là thủ khoa Nghĩa. Suốt cuộc đời làm quan, ông nổi tiếng với sự thanh liêm và công tâm, luôn đặt lợi ích của nhân dân lên hàng đầu. Bên cạnh đó, ông cũng là một nhà thơ có tài, để lại nhiều tác phẩm văn học có giá trị lớn, tác gia tiên phong của sân khấu tuồng Việt Nam, người được mệnh danh là anh hùng tứ kiệt hay một trong bốn "Rồng vàng của Nam Bộ". Ca dao Nam Bộ có câu:
"Đồng Nai có bốn Rồng Vàng
Lộc họa, Lễ phú, Sang đàn, Nghĩa thi".
Trong suốt thời gian làm quan, ông từng đảm nhận nhiều chức vụ quan trọng tại các tỉnh miền Nam, đặc biệt là Trà Vinh và Vĩnh Long. Ở mỗi nơi ông từng qua, Bùi Hữu Nghĩa đều để lại tiếng thơm nhờ những cải cách chính sách hợp lòng dân, đặc biệt là trong việc giải quyết các vụ tranh chấp đất đai và bảo vệ quyền lợi của người dân nghèo.
Giai đoạn cuối thế kỷ 19, khi thực dân Pháp bắt đầu xâm lược Việt Nam, Bùi Hữu Nghĩa không chỉ là một vị quan tài danh mà còn là một người yêu nước kiên cường. Ông đã tham gia tích cực vào các phong trào chống Pháp ở Nam Bộ, đứng về phía nhân dân trong các cuộc đấu tranh bảo vệ quê hương. Những năm tháng kháng chiến gian khổ, ông đã chứng kiến nỗi đau của dân tộc trước sự xâm lược tàn bạo của kẻ thù. Tinh thần yêu nước và sự quyết tâm của ông đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều người dân địa phương.
Sau khi từ quan, Bùi Hữu Nghĩa trở về quê hương ở Bình Thủy, Cần Thơ để sống những năm tháng cuối đời trong bình yên. Tuy nhiên, ông không ngừng quan tâm đến tình hình đất nước, tiếp tục viết thơ văn để bày tỏ nỗi lòng yêu nước và phê phán những bất công trong xã hội. Những tác phẩm của ông trong giai đoạn này thể hiện sâu sắc nỗi niềm của một người trí thức, luôn đau đáu với vận mệnh dân tộc. Ông qua đời vào năm 1872, để lại di sản văn hóa và tinh thần quý báu, được người đời sau tôn vinh và tưởng nhớ.
Kiến trúc khu tưởng niệm Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa
Khu tưởng niệm Bùi Hữu Nghĩa nổi bật với cổng tam quan được xây dựng theo lối kiến trúc cổ điển Việt Nam, đơn giản nhưng trang nghiêm. Cổng tam quan có ba lối vào, với lối chính lớn nhất nằm ở giữa, được trang trí bằng những hoa văn tinh xảo và dòng chữ "Khu tưởng niệm Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa". Bước qua cổng tam quan, du khách sẽ bước vào sân lăng rộng rãi, nơi có các cây cổ thụ tạo bóng mát và không gian yên tĩnh, mang đến cảm giác thanh bình và tĩnh lặng.
Khu chính điện của khu tưởng niệm là nơi đặt bia đá khắc tên và công trạng của ông. Kiến trúc của chính điện mang phong cách cổ kính, với mái ngói xanh, tường gạch kiên cố và những đường nét trang trí tinh tế. Bia đá được đặt ngay trung tâm, được bảo quản cẩn thận trong một gian nhà riêng biệt. Trên bia đá khắc rõ những công lao và cuộc đời sự nghiệp của Bùi Hữu Nghĩa, như một minh chứng cho những đóng góp to lớn của ông đối với dân tộc.
Khu mộ của Bùi Hữu Nghĩa nằm ở phía sau chính điện, được xây dựng bằng đá kiên cố. Mộ được thiết kế đơn giản, không cầu kỳ nhưng vẫn toát lên sự trang trọng và tôn nghiêm. Xung quanh khu mộ là những cây cối xanh mát, tạo nên không gian tĩnh lặng và thanh thoát. Ngoài ra, quần thể lăng còn có các công trình phụ trợ như nhà thờ tổ, nhà bia và các tiểu cảnh tạo nên một không gian hài hòa, mang đậm dấu ấn lịch sử và văn hóa.
Khu tưởng niệm Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa không chỉ là nơi yên nghỉ của một nhân vật lịch sử, mà còn là nơi tổ chức các hoạt động văn hóa, lễ hội để tưởng nhớ ông. Hàng năm, vào dịp giỗ của thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa (ngày 17/2 âm lịch), người dân Cần Thơ và du khách thập phương đến đây để dâng hương, bày tỏ lòng tri ân đối với vị anh hùng dân tộc.
Ngoài ra, khu tưởng niệm cũng là một điểm đến quan trọng trong các tour du lịch văn hóa tại Cần Thơ, góp phần lan toả lòng yêu nước, truyền thống hiếu học và tinh thần bất khuất của người Việt Nam cho thế hệ trẻ. Năm 1994, khu tưởng niệm Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia.
Khu tưởng niệm Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa là một di sản văn hóa quý báu, tượng trưng cho tinh thần yêu nước của người Việt Nam. Đây là nơi lưu giữ ký ức về một thời kỳ đầy gian khổ nhưng cũng đầy vẻ vang của dân tộc, là điểm đến không thể bỏ qua khi đến với Cần Thơ.
