Tháp Bà Ponagar là một di tích lịch sử và văn hóa nổi tiếng tại thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Đây là một nhóm các tháp được xây dựng lần đầu tiên vào các năm 813 - 817. Trải qua những biến cố của lịch sử, tháp đã được tu sửa lại vào khoảng giữa thế kỷ XI mang dáng dấp của văn hóa Chăm Pa.
Tháp Bà Ponagar nằm trên đỉnh đồi Cù Lao, cách trung tâm thành phố Nha Trang khoảng 2 km về phía Bắc. Các tháp được xây dựng từ gạch và đá. Kiến trúc của các tháp thường có hình trụ hoặc hình chữ nhật, với các cạnh được làm cong và các góc được trang trí hoa văn phức tạp. Trên các bề mặt của tháp, có nhiều tượng điêu khắc và hoa văn được chạm trổ, thể hiện sự tinh tế và tinh xảo trong nghệ thuật Chăm Pa.
Các tháp thường được xây đặt theo một thứ tự hình thành một cụm nhóm, với mỗi tháp đều có ý nghĩa tôn giáo và lịch sử riêng biệt. Tại Tháp Bà Ponagar, bạn có thể nhìn thấy sự kỳ công trong cách bố trí các tháp, tạo nên một không gian linh thiêng và trang nghiêm.
Hiện tại nơi đây chỉ thấy được 4 tòa tháp với kiến trúc còn nguyên vẹn. Còn 2 tòa tháp khác đã bị mài mòn bởi thời gian và chỉ còn lại phần nền móng. Tất cả 4 tòa tháp có thiết kế tương đối giống nhau, chỉ khác nhau về kích thước và không gian bên trong. Mỗi tháp đều có 4 cửa hướng ra Đông, Tây, Nam, Bắc, nhưng hiện nay chỉ cửa hướng Đông được mở để khách du lịch có thể tham quan bên trong.
Tháp Đông Bắc là cao nhất (23m), tiếp theo là tháp Nam (18m), tháp Tây Bắc (9m) và thấp nhất là tháp Đông Nam (7,1m). Tất cả các tòa tháp đều được thiết kế theo phong cách cổ xưa, với hình tượng linh vật và thần linh được khắc trên bề mặt, tạo nên một không gian tâm linh huyền bí. Phía sau tòa tháp là suối khoáng nóng tháp Bà, nơi du khách có thể thưởng thức dịch vụ tắm nước nóng và tắm bùn.
Khi xây tháp người Chăm dùng những viên gạch kích thước 20x20cm xếp chồng lên nhau mà không cần dùng bất kì chất kết dính nào. Dù nhiều nhà nghiên cứu đã vào cuộc nhưng kĩ thuật đó cho đến bây giờ vẫn là ẩn số. Chính điều đó đã thu hút du khách đến tham quan và chiêm ngưỡng ngôi tháp này.
Từ khía cạnh kỹ thuật, tất cả các tháp này được xây dựng bằng gạch và được trang trí nghệ thuật bằng các vật liệu đá và gốm. Nội dung của chúng liên quan đến việc thờ phụng các vị thần, phản ánh sự ảnh hưởng của tôn giáo Hindu với các hình ảnh của Shiva, Vishnu và Brahma được thể hiện rõ ràng trên các tượng và hoa văn trang trí. Điều này làm nổi bật sự đa dạng và sự phong phú trong văn hóa tôn giáo của dân tộc Chăm.
Lễ hội Tháp Bà Ponagar là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng tại Việt Nam, diễn ra tại khu di tích Tháp Bà Ponagar ở tỉnh Khánh Hòa từ ngày 20 - 23/3 Âm lịch. Lễ hội được tổ chức để tưởng nhớ và thờ Mẹ Thánh Yan Po Nagar - một vị thần quan trọng trong đạo Bà-la-môn. Năm 2012, Lễ hội Tháp Bà Ponagar được xác nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Bên cạnh đó, hiện tại di tích Tháp Bà Ponagar đang được làm hồ sơ đề nghị công nhận di tích đặc biệt quốc gia.
Trong lễ hội, người dân thường thực hiện các nghi lễ, cầu nguyện và dâng lễ tại đền tháp Ponagar. Các hoạt động văn hóa truyền thống như nhảy điệu truyền thống, hát văn, diễu hành trống trận và múa lân. Du khách cũng có cơ hội khám phá nghệ thuật dân gian, thưởng thức các màn biểu diễn truyền thống và tham gia vào các hoạt động văn hóa đặc sắc của địa phương.
Lễ hội Tháp Bà Ponagar không chỉ là dịp thực hiện các nghi lễ tín ngưỡng trong cộng đồng người Chăm mà còn là cơ hội để thể hiện sự gắn kết và tôn trọng giữa cộng đồng dân cư, đồng thời giới thiệu và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống của đất nước.
Tháp Bà Ponagar không chỉ là một điểm đến lịch sử quan trọng mà còn là biểu tượng của sự kết hợp hài hòa giữa các nền văn hóa đa dạng tại Việt Nam.
