Bản Cát Cát là một bản nhỏ nằm trong thung lũng Mường Hoa thuộc địa phận tỉnh Lào Cai; cách trung tâm thị trấn Sapa khoảng hơn 2km. Bản được hình thành từ giữa thế kỷ 19 do một bộ phận dân tộc ít người quần tụ theo phương pháp mật tập - dựa vào sườn núi và côn quần bên nhau, các nóc nhà cách nhau nhẹ mét và sinh sống, trồng trọt canh tác ngay trên sườn đồi quần cư. Nơi đây được mệnh danh là ngôi làng cổ đẹp nhất Tây Bắc khi có nền văn hóa độc đáo, kiến trúc đặc trưng truyền thống và khung cảnh hết sức thơ mộng.
Người H’mông tại bản Cát Cát có công việc chính là trồng lúa. Ngoài ra, họ còn được định hướng phát triển các ngành nghề thủ công nghiệp truyền thống. Họ tạo ra những sản phẩm thủ công tinh xảo như dệt vải, đan lát, rèn công cụ và chế tác đồ trang sức bằng bạc.
Khi đến thăm bản Cát Cát, du khách sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng khu trưng bày sản phẩm thủ công, nơi thể hiện sự tài hoa và sự gìn giữ văn hóa của người H’mông qua nhiều thế hệ. Những hoạt động này không chỉ giúp người dân tăng thêm thu nhập mà còn góp phần bảo tồn và lan tỏa nét đẹp văn hóa truyền thống của cộng đồng.
Những nếp nhà gỗ đơn sơ, những con suối nhỏ chảy róc rách, những tấm vải thổ cẩm rực rỡ sắc màu và những người đồng bào dân tộc H'mong giản dị, cần mẫn lao động tạo nên bức tranh hài hòa giữa con người và thiên nhiên.
Kiến trúc nhà ở của người dân Cát Cát chủ yếu là nhà ba gian lợp ván gỗ pơ mu. Bộ khung nhà là kèo ba cột ngang. Cột nhà đều được kê trên phiến đá tròn hoặc vuông. Vách nhà che chắn bởi gỗ xẻ, có 3 cửa ra vào với cửa chính nằm ngay gian giữa và 2 cửa phụ ở 2 đầu nhà.
Thông thường, các ngôi nhà nằm san sát với nhau, chỉ cách vài sải chân nên việc trao đổi qua lại giữa các gia đình rất thuận tiện. Ngoài ra, ở mỗi ngôi nhà còn đều thiết kế sàn gác, là nơi chứa lương thực, đồ đùng.
Bước chân vào bản Cát Cát, tôi được trải nghiệm cuộc sống thường ngày của người dân nơi đây. Mặc dù người nào làm việc nấy nhưng sự vui đùa khi trò chuyện, tiếng nói rôm rả làm rộn ràng cả một góc sân. Cây cối xanh mướt vươn mình, nước suối trong veo chảy róc rách hòa cùng những đám mây trôi lơ lửng trên trời xanh mang đến cảm giác bình yên.
Khoảng thời gian lý tưởng nhất để đi du lịch khám phá bản Cát Cát rơi vào tháng 3 đến tháng 5. Thời điểm này, toàn bộ khung cảnh sẽ được phủ sắc xanh mượt của cỏ cây. Còn từ tháng 9 đến tháng 10 hàng năm, nơi đây lại thay áo bằng sắc vàng rực rỡ, hương thơm quyến rũ của lúa mới từ những thửa ruộng bậc thang. Thời tiết lúc này mát mẻ, ôn hòa, ít mưa, thuận tiện cho quá trình di chuyển, khám phá của du khách tại ngôi làng cổ dưới chân đỉnh núi Hoàng Liên Sơn.
Đến với Sapa, du khách không nên bỏ qua bản Cát Cát bởi chắc chắn những cảm xúc yên bình, thú vị sau khi ghé thăm sẽ khiến du khách lưu luyến mãi về một bản làng lâu đời của cùng núi phía Bắc.
