Hội thảo nhằm xác lập một lộ trình phát triển du lịch bền vững, chất lượng cao cho tỉnh. Tham dự hội thảo có đại diện Hiệp hội du lịch Việt Nam, Sở Khoa học công nghệ, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch, các chuyên gia, nhà khoa học cùng đại diện các doanh nghiệp, cộng đồng những người làm du lịch.
Ông Vũ Thế Bình, chủ tịch Hiệp hội du lịch Việt Nam; Ông Nguyễn Phúc Thương Phó giám đốc Sở Khoa học - Công nghệ; Ông Đỗ Tuấn Khoa, Phó giám đốc Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh; TS. Nguyễn Anh Tuấn Viện trưởng Viện Kinh tế Du lịch, đồng chủ trì hội thảo.
Phát biểu khai mạc hội thảo, Ông Vũ Thế Bình, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Việt Nam nhấn mạnh: “Du lịch xanh không phải là một chiến dịch tạm thời, mà là một cuộc cách mạng về nhận thức và mô hình kinh doanh.” Ông chỉ ra rằng, Hiệp hội đặc biệt quan tâm đến Bắc Ninh vì đây là địa phương có sự giao thoa đặc biệt giữa văn hóa di sản và phát triển công nghiệp, đòi hỏi một chiến lược du lịch phải đạt được sự cân bằng tinh tế.
Chủ tịch Hiệp hội kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp du lịch phải là lực lượng tiên phong trong việc chuyển đổi xanh và phát triển bền vững trong du lịch. Đây là con đường ngắn nhất để tái định vị thương hiệu du lịch Việt Nam trên trường quốc tế. Tại Bắc Ninh, điều đó có nghĩa là mỗi cơ sở kinh doanh, mỗi sản phẩm du lịch phải được chứng nhận về tính trách nhiệm trước khi được quảng bá ra thị trường.
Tính cấp thiết và nền tảng phát triển xanh
Trong Báo cáo đề dẫn của TS. Nguyễn Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Kinh tế Du lịch, nhấn mạnh tính cấp thiết của việc "xanh hóa" du lịch Bắc Ninh. "Chuyển đổi du lịch xanh không còn là một xu thế, mà là yêu cầu bắt buộc để nâng cao sức cạnh tranh, đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đồng thời giảm thiểu áp lực môi trường từ quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa mạnh mẽ," TS. Tuấn khẳng định.
TS. Tuấn chỉ rõ rằng, mặc dù du lịch Bắc Ninh đã đạt được những thành tựu nhất định với mức tăng trưởng khách ổn định (ví dụ: đạt khoảng 2.5 triệu lượt khách vào năm 2024), nhưng vẫn tồn tại khoảng cách lớn về hiệu suất du lịch. Cụ thể:
Thời gian lưu trú thấp: Tỷ lệ khách lưu trú qua đêm chỉ đạt khoảng 35%, với thời gian lưu trú trung bình chỉ 1.8 ngày. Điều này cho thấy du lịch chủ yếu vẫn dừng lại ở mô hình tham quan di tích trong ngày, thiếu sản phẩm giữ chân khách.
Giá trị gia tăng chưa cao: Chi tiêu bình quân của khách du lịch còn ở mức khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng di sản. Hơn 60% nguồn thu du lịch vẫn phụ thuộc vào vé tham quan và dịch vụ lưu trú cơ bản, thiếu các dịch vụ trải nghiệm cao cấp có tính bền vững.
Để khắc phục khoảng cách này, Báo cáo Đề dẫn đã định vị mục tiêu chiến lược: "Du lịch xanh là đòn bẩy để chuyển từ du lịch số lượng sang du lịch chất lượng."
Ông Tuấn cũng nhấn mạnh các cam kết cụ thể về môi trường cần đạt được trong ngành du lịch: Bắc Ninh cần đặt mục tiêu giảm thiểu 30% lượng rác thải nhựa trong hoạt động dịch vụ du lịch vào năm 2028 và tăng 20% cơ sở lưu trú đạt tiêu chuẩn xanh được công nhận theo Bộ tiêu chí trong hai năm tới. Đây là những chỉ tiêu cụ thể, đòi hỏi sự thay đổi toàn diện từ quản lý đến kinh doanh.
Các đại biểu tham gia tham luận tại hội thảo, đã chỉ ra tiềm năng khác biệt của Bắc Ninh để xây dựng thương hiệu "Du lịch Di sản Xanh":
Giá trị di sản văn hóa vô giá: Với Dân ca Quan họ (UNESCO), các di tích lịch sử trọng điểm, và đặc biệt là Quần thể di tích Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc vừa được công nhận Di sản thế giới, tạo nền tảng vững chắc cho du lịch văn hóa có trách nhiệm.
Tài nguyên sinh thái phụ trợ: Hệ thống sông Đuống, sông Cầu, và các khu vực sinh thái như Tây Yên Tử cung cấp không gian lý tưởng để phát triển du lịch nghỉ dưỡng sinh thái, du lịch nông nghiệp, và du lịch cộng đồng (homestay, farmstay).
Thực trạng và các rào cản chủ yếu
Đại diện Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh đã thẳng thắn chỉ ra các tồn tại và thách thức lớn trong quá trình chuyển đổi:
Rào cản về thể chế và tiêu chuẩn: Hiện tại, Bắc Ninh chưa có Bộ tiêu chí Du lịch Xanh cấp tỉnh để làm căn cứ pháp lý và công cụ quản lý, giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh du lịch theo hướng bền vững. Điều này gây khó khăn cho việc định hướng và khuyến khích doanh nghiệp.
Hạn chế về chính sách và đầu tư: Thiếu các cơ chế, chính sách ưu đãi tài chính rõ ràng (thuế, tín dụng ưu đãi) cho các dự án đầu tư vào hạ tầng xanh (xử lý rác thải, nước thải) và mô hình kinh doanh thân thiện môi trường. Điều này khiến doanh nghiệp còn e dè khi tham gia đầu tư vào du lịch.
Vấn đề sản phẩm và hạ tầng: Sản phẩm du lịch còn đơn điệu, chủ yếu là tham quan di tích trong ngày, thiếu các sản phẩm trải nghiệm sâu, có tính bền vững và giá trị gia tăng cao. Hạ tầng kỹ thuật phục vụ du lịch xanh (như giao thông ít phát thải, hệ thống phân loại và xử lý rác thải) chưa đồng bộ.
Bốn trụ cột giải pháp chiến lược
Các tham luận tại phiên chuyên đề đã tập trung đề xuất các giải pháp mang tính đột phá, được hệ thống hóa thành bốn trụ cột hành động chính:
Một là: Hoàn thiện bộ tiêu chí và quản trị
Xây dựng Tiêu chuẩn Bắc Ninh Green: Tham luận của Ông Phùng Quang Thắng, Chủ tịch Liên Chi hội Du lịch Xanh Việt Nam, đã trình bày chi tiết dự thảo Bộ tiêu chí Du lịch Xanh Bắc Ninh (BNGreen). Bộ tiêu chí này bao gồm BNGreen-1 cho Doanh nghiệp và BNGreen-2 cho Điểm đến Cộng đồng, nhằm tạo ra một công cụ đo lường và chứng nhận khoa học cho các mô hình xanh.
Cụ thể đối với BNGreen-1, các tiêu chí cho doanh nghiệp du lịch áp dụng cho đối tượng là các cơ sở lưu trú (khách sạn, homestay), doanh nghiệp lữ hành, và các cơ sở dịch vụ ăn uống. BNGreen-1, đánh giá tập trung vào các chỉ số về hiệu quả quản lý môi trường (tiết kiệm năng lượng, nước, giảm thiểu và xử lý chất thải), trách nhiệm xã hội (tuyển dụng lao động địa phương, tôn trọng văn hóa), và tính minh bạch trong vận hành.
BNGreen-2, các tiêu chí cho điểm đến du lịch cộng đồng: dành cho đối tượng là các làng nghề truyền thống, các khu vực du lịch nông nghiệp, và các điểm du lịch sinh thái do cộng đồng quản lý (như các làng Quan họ được khai thác du lịch). Trọng tâm đánh giá của BNGreen-2 tập trung vào các chỉ số về bảo tồn di sản văn hóa (giữ gìn kiến trúc, không gian Quan họ, lễ hội), quản lý cảnh quan sinh thái (không xả rác, bảo vệ nguồn nước), và cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng giữa các thành viên cộng đồng.
Bộ tiêu chí BNGreen sẽ có vai trò then chốt là công cụ quản lý: Giúp cơ quan nhà nước có cơ sở khoa học để giám sát và cấp chứng nhận "Du lịch Xanh"; Đòn bẩy đầu tư: Tạo niềm tin và cơ sở để tỉnh Bắc Ninh thiết lập các cơ chế ưu đãi (thuế, tín dụng) cho các doanh nghiệp đạt chuẩn; Nâng cao Thương hiệu: Giúp định vị thương hiệu du lịch Bắc Ninh một cách rõ ràng và chuyên nghiệp trên thị trường quốc tế, thu hút dòng khách du lịch có trách nhiệm.
Hai là: Kiến tạo chuỗi giá trị và sản phẩm xanh
GS.TS. NGND Nguyễn Văn Đính và Th.S. Nguyễn Thị Lan Hương đã trình bày các mô hình quản lý xanh chi tiết cho cả doanh nghiệp (quản lý năng lượng, nước, chất thải) và các điểm du lịch cộng đồng, giúp chuyển lý thuyết thành hành động thực tiễn.
Đối với điểm đến cộng đồng: Mô hình được thiết kế nhằm trao quyền cho người dân tham gia vào chuỗi giá trị, đồng thời đảm bảo việc bảo tồn cảnh quan và môi trường bằng các quy tắc cộng đồng về hạn chế rác thải và sử dụng vật liệu xây dựng thân thiện môi trường, giúp các làng hay khu vực nông nghiệp sinh thái duy trì được bản sắc và môi trường.
Đối với doanh nghiệp du lịch: Mô hình tập trung vào nguyên tắc kinh tế tuần hoàn, bao gồm việc tối ưu hóa hiệu suất sử dụng năng lượng (như lắp đặt pin mặt trời, sử dụng thiết bị tiết kiệm điện), nước (tái sử dụng nước thải sinh hoạt cho tưới tiêu, lắp đặt vòi nước cảm ứng), và đặc biệt là hệ thống quản lý chất thải (phân loại, tái chế, hạn chế nhựa dùng một lần) ngay tại cơ sở.
Tập trung sản phẩm cốt lõi: Ông Cao Quốc Chung, Phó Giám đốc Công ty Vidotour, nhấn mạnh vai trò của lữ hành trong việc dẫn dắt chuỗi cung ứng, ưu tiên phát triển các tour "Du lịch Di sản Xanh" gắn với trải nghiệm nông nghiệp hữu cơ và làng nghề truyền thống.
Ông Chung cũng đề xuất ý tưởng: Thúc đẩy xây dựng và áp dụng tiêu chí VITA Green trở thành Bộ tiêu chí có tầm vóc quốc tế, làm căn cứ đánh giá chất lượng dịch vụ xanh. Cùng với đó hình thành các sản phẩm du lịch Xanh như chuỗi tour “Sống xanh cùng làng nghề Bắc Ninh”; Tạo thương hiệu “Du lịch Quan họ xanh”; Phát triển du lịch nghỉ dưỡng, chữa lành và khám phá thiên nhiên; Xây dựng hạ tầng và giao thông xanh; Thành lập Quỹ phát triển Du lịch xanh Bắc Ninh và khuyến khích Hợp tác Công -Tư (PPP).
Ba là: Đẩy mạnh chuyển đổi số
Tích hợp quản lý xanh: Ông Vũ Xuân Nguyên, Chủ tịch IGB Group, đề xuất sử dụng Công nghệ (AI, IoT, GIS) để giám sát chất lượng môi trường, điều phối lượng khách tại các điểm nhạy cảm, và phát triển các giải pháp du lịch không giấy tờ (vé điện tử, ứng dụng thông minh). Cụ thể:
Quản lý Môi trường Thông minh: thông qua các nền tảng IoT (Internet of Things) và GIS (Hệ thống Thông tin Địa lý), cho phép giám sát chất lượng môi trường (nước, không khí) tại các khu vực nhạy cảm theo thời gian thực.
Tối ưu hóa Tải trọng Khách: Ứng dụng Big Data và AI để phân tích và dự báo lưu lượng khách, từ đó điều phối và kiểm soát tải trọng tại các điểm di sản, đảm bảo năng lực chịu tải của điểm đến và duy trì trải nghiệm chất lượng.
Du lịch Không Giấy tờ (Paperless Tourism): Phát triển các ứng dụng di động, hệ thống vé điện tử và tài liệu số hóa (e-brochures) để giảm thiểu rác thải từ giấy, hướng tới mô hình du lịch carbon thấp.
Bốn là: Đào tạo nguồn nhân lực và nâng cao nhận thức cộng đồng
Đào tạo chuyên môn: Các chuyên gia từ Viện Kinh tế Du lịch đề xuất chiến lược đào tạo bài bản, tập trung vào kiến thức về kinh tế tuần hoàn trong du lịch và kỹ năng quản lý môi trường.
Tăng cường trách nhiệm cộng đồng: Cần có cơ chế khuyến khích người dân địa phương tham gia bảo tồn di sản và môi trường, biến họ thành hạt nhân của các mô hình Du lịch cộng đồng xanh nhằm chia sẻ lợi ích và nâng cao trách nhiệm.
Phát biểu tổng kết hội thảo, ông Vũ Thế Bình đã khẳng định vai trò then chốt của ba chủ thể chính trong việc triển khai hiệu quả lộ trình Chuyển đổi Du lịch Xanh:
Về phía Cơ quan quản lý Nhà nước cần thể chế hóa sự ủng hộ bằng cách khẩn trương ban hành chính sách, bộ tiêu chí BNGreen và các chính sách ưu đãi (thuế, tín dụng) cụ thể cho các dự án xanh. Thiết lập Quỹ Du lịch Xanh để huy động nguồn lực và quản lý hiệu quả. Các doanh nghiệp cần chủ động, tiên phong đổi mới mô hình: Tái cấu trúc chuỗi cung ứng theo nguyên tắc kinh tế tuần hoàn; tập trung đầu tư vào công nghệ xanh và sản phẩm trải nghiệm có trách nhiệm. Đối với Cộng đồng cần có các hoạt động để nâng cao nhận thức, thúc đẩy sự tích cực tham gia vào các mô hình du lịch cộng đồng và các chương trình đào tạo về bảo tồn môi trường, giảm thiểu rác thải nhựa, biến người dân thành những đại sứ văn hóa xanh.
Hội thảo đã thành công trong việc minh định con đường và cung cấp công cụ cho việc chuyển đổi du lịch xanh tại Bắc Ninh. Sự đồng thuận và cam kết hành động quyết liệt từ các bên là yếu tố then chốt để đưa thương hiệu Bắc Ninh lên một tầm cao mới: Điểm đến văn hóa xanh và bền vững hàng đầu Việt Nam.
Các tham luận được trình bày trong hội thảo đã hình thành bức tranh toàn cảnh về chuyển đổi du lịch xanh trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. Những đề xuất này không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà đã sẵn sàng cho giai đoạn thử nghiệm và triển khai thực tế.
Trong các bài viết sau, Tạp chí Vietnam Travel sẽ tiếp tục đi sâu phân tích từng trụ cột giải pháp này, đặc biệt là tính khả thi của việc ứng dụng Bộ tiêu chí BNGreen và lộ trình kiến tạo chuỗi sản phẩm "Du lịch xanh Bắc Ninh" theo các tham luận đã được trình bày tại Hội thảo.
