Bảo vệ quyền tác giả trong thời đại số hóa

Sáng 9/8, tại TP.HCM, diễn ra Hội thảo quốc gia thường niên về bản quyền và quyền sao chép tại Việt Nam trong hội nhập quốc tế. 

Việc vi phạm bản quyền tác giả, đặc biệt là quyền sao chép tác phẩm ở Việt Nam hiện nay đang diễn ra một cách công khai, hiển nhiên, mọi lúc, mọi nơi với tất cả các loại hình tác phẩm, kể cả ở môi trường vật lý cũng như trên môi trường số, từ việc photocopy, downloads tài liệu trong học tập, giảng dạy và nghiên cứu đến sao chép, đánh cắp ý tưởng, chia sẻ thông tin trên mạng xã hội... 

Ngoài ra, với sự phát triển của công nghệ, hành vi xâm phạm tác quyền còn diễn ra trên nhiều lĩnh vực với những “chiêu trò” khó lường mà nổi cộm là tình trạng xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan trên nền tảng công nghệ số với lối mòn suy nghĩ rằng sử dụng sản phẩm sao chép, đạo nhái, vi phạm bản quyền là việc bình thường...

Thực trạng này không những đã xâm phạm đến quyền lợi chính đáng của chủ sở hữu tác phẩm mà còn gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, lâu dài đối với công cuộc phát triển nguồn lực của đất nước, cản trở quá trình hội nhập quốc tế của Việt Nam.

Phát biểu tại hội thảo, bà Nguyễn Thị Sánh - Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội Quyền sao chép VN cho biết: “Hiện tượng vi phạm bản quyền thế giới, đặc biệt là sao chép tác phẩm tự do đang diễn ra một cách công khai ở nước ta đã thành vấn nạn từ nhiều năm nay. Không chỉ các cơ quan chức năng đau đầu, mà các tổ chức thế giới cũng đánh giá Việt Nam là nước có tỷ lệ xâm phạm bản quyền ở top cao. Tình trạng này chẳng những đã xâm phạm đến quyền lợi chính đáng của tác giả mà còn gây ra những hệ lụy lâu dài về ý thức và trách nhiệm đối với sản phẩm trí tuệ của nhân loại sẽ tạo nên một thế hệ ăn cắp chất xám của người khác”. 

Luật nào bảo vệ quyền tác giả? 

Tại buổi Hội thảo, ngoài việc giới thiệu một số điểm mới của Luật Sở hữu trí tuệ 2022 và Nghị định 17/2023/NĐ-CP ngày 26/4/2023 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Sở hữu trí tuệ về quyền tác giả, quyền liên quan; phân tích các khía cạnh liên quan đến quyền nhân thân, quyền tài sản của tác giả; hướng dẫn quy trình và thủ tục đăng ký quyền tác giả; các biện pháp hành chính, dân sự, hình sự để bảo vệ quyền tác giả; các cơ quan quản lý và thực thi quyền tác giả... còn có phiên thảo luận tạo cơ hội để các đại biểu, các chuyên gia và các nhà báo trao đổi ý kiến cũng như hỏi và đáp về các vấn đề liên quan.

Theo luật sư Phan Tuấn Vũ, bảo vệ tác quyền tại Việt Nam phải được sự ý thức từ ba thành phần: Chủ sở hữu, người xâm phạm và người xem. “Điều đầu tiên là chúng ta phải biết chính mình bảo vệ mình, phải ý thức và có sự cứng rắn khi bị xâm phạm quyền tác giả. Và ý thức người dùng phải được nâng cao, không ủng hộ những sản phẩm vi phạm tác quyền”, luật sư Vũ nhấn mạnh. 

Ông Đoàn Hoài Trung - Chủ tịch Hội Nhiếp ảnh TP.HCM nói rằng các tác giả cần mạnh dạn bảo vệ sản phẩm của mình mình. Ông Trung đặt kì vọng sau hội thảo lần này, khán giả hiểu hơn về tác quyền, quyền sở hữu trí tuệ để có thể bảo vệ, tạo thêm thu nhập cho các nhiếp ảnh gia. “Tôi mong chờ vào một phần mềm có thể rà soát và tìm ra những sai phạm tác quyền, từ đó bảo vệ được lợi ích của hội viên, các tác giả”. 

Khó khăn cần vượt qua 

Việc vi phạm các tác phẩm nhiếp ảnh diễn ra thường xuyên. Tuy nhiên, vấn đề xử lý vi phạm lại rất ít được những người có trách nhiệm quan tâm. Khi chủ sở hữu lên tiếng thì những tổ chức cá nhân vi phạm lại cố tình né tránh trách nhiệm. 

Tác quyền trong nhiếp ảnh được pháp luật bảo vệ nhưng thực tế là khi tác giả bị xâm phạm bản quyền là rất ít khi được bảo vệ. Tình trạng này đang tạo ra một tiền lệ xấu mà những người bị vi phạm bản quyền lại không biết gọi hỗ trợ từ đâu. Một vấn đề nan giải khác là cần giải pháp trong vấn đề xử lý khi phát hiện vi phạm. 

Theo ông Đoàn Hoài Trung - Chủ tịch Hội Nhiếp ảnh TP.HCM, hiện nay chưa có một công cụ nào được coi là tiêu chuẩn trong vấn đề truy quét, phát hiện một cách chủ động các hoạt động vi phạm trên không gian mạng liên quan đến hình ảnh hay liên quan đến các lĩnh vực khác nói chung. Nhằm  siết chặt hơn về tác quyền các cơ quan quản lý nhà nước cần rà soát, điều chỉnh các văn bản dưới luật cho đồng bộ, phù hợp và phủ rộng ở cả 12 ngành công nghiệp văn hóa đảm bảo tính khả thi khi triển khai thực hiện. 

PGS.TS Đào Duy Quát nói rằng cần nhìn nhận vấn đề sở hữu trí tuệ một cách thực tiễn. Xem xét nhiều khía cạnh, bổ sung những kẻ hở của luật pháp, nâng cao nhận thức lãnh đạo, người dân. Các cơ quan thực thi phải vào cuộc, rà soát và tập trung xử lý các tình trạng vi phạm bản quyền.