Độc lạ lễ hội “xôi – gà” tại Bắc Ninh

Lễ hội làng Bưởi Cuốc xưa (nay là khu Nghi Khúc, thị xã Thuận Thành) diễn ra vào ngày mồng 4/2 âm lịch hàng năm. Ngoài phần tế lễ thờ thánh, tại lễ hội còn có lệ thi xôi - gà trình thánh tuổi 50. Gia đình nào trong khu đến tuổi 50 phải trình xôi, gà sẽ được dân làng báo trước 1 năm để chuẩn bị nuôi gà.

Được biết, gà cúng dâng vào đình phải được lựa chọn kỹ càng, có chế độ ăn uống sạch, cơ bản là gạo, ngô, bí đỏ và gà trống có trọng lượng từ 4,5kg trở lên, mào đỏ, móng sắc nhọn. Để đáp ứng những tiêu chí khắt khe đó, người dân trong làng thường chọn những giống gà Hồ, gà Đông Tảo, gà lai Pháp… 

Khi thịt gà mang ra đình lễ thánh yêu cầu phải có chuyên môn từ lúc cắt tiết cho đến vặt lông và mổ phải cẩn thận không để trầy xước da và bất kể bộ phận nào của gà, rồi khâu lại các vết cắt tiết và mổ, dùng các thanh tre lạt buộc cố định để gà đứng được. Sau đó cho vào xoong, đun nước sôi dội từ đầu xuống, khi nước ngập đun nước sôi lăn tăn, tắt bếp ngâm gà từ 6 - 8 tiếng mới vớt ra, cho đứng trên mâm, cởi hết tre lạt.

Cùng với gà, người làm lễ nhập đình còn dâng một mâm xôi trắng. Để có mâm trắng tinh, bề mặt mịn, không có vết nứt, đòi hỏi người nấu phải kỹ lưỡng từ khâu chọn gạo, chọn nước nấu. Gạo nấu xôi phải là gạo nếp cái hoa vàng dẻo thơm, đã được loại bỏ hạt đốm, vàng, đen, đem vo gạo đến trong nước rồi đem ngâm và đãi sạch. Mỗi mâm xôi được nấu từ 18-20kg gạo nếp.

Sau khi tế lễ tại đình, lễ xôi - gà sẽ được mang ra sân đình dự thi. Người chấm thi lấy tuổi 54 của làng cùng người có chuyên môn. Tiêu chuẩn xôi phải trắng, mặt phẳng một màu từ trên xuống dưới, bốn mâm xôi sẽ lấy một giải, tất cả đồng giải Nhất. 

Gà đoạt giải phải được luộc chín, đứng trên mâm không đổ, màu da vàng hai cánh thẳng, đầu mỏ không chổng lên, không chúc xuống, không thiếu bộ phận nào của cơ thể con gà, nếu thiếu sẽ bị loại. Đặc biệt, lông tơ phải sạch sẽ, gà được chọn trao giải nhưng đến khi chặt gà nếu gà bị đỏ sẽ bị loại. Mỗi mâm xôi, gà được giải, nhà đình sẽ thưởng một quả cau, một lá trầu và một chữ phúc.

Lễ hội Phú Lộc đình Xuân Giáp Thìn 2024 năm nay có 13 mâm xôi gà tham gia dâng lễ và có con 3 gà cùng 3 mâm xôi được trao đồng giải Nhất.